Γιάννης Βούλγαρης
Ομιλία στην εκδήλωση που οργάνωσαν το Αρχείο Σημίτη, τα ΑΣΚΙ και το Μουσείο Μπενάκη, με θέμα «Πολιτικά αρχεία: υστεροφημία ή δεοντολογία;», στην Αθήνα στις 22 Μαρτίου 2018.
τχ. 140-141
Δεν χρειάζεται να είναι κάποιος ειδικός για να διαπιστώσει τη μεγάλη πρόοδο που έκανε η «κουλτούρα περί των αρχείων» στη χώρα μας κατά τις τελευταίες δεκαετίες. Ίσως μάλιστα ο μη ειδικός να καταγράφει τη βελτίωση περισσότερο από τους ειδικούς, οι οποίοι, όπως είναι φυσικό, πασχίζουν πάντα για το καλύτερο. Βελτίωση τόσο ως προς τη διάσωση όσο και ως προς τη διευκόλυνση πρόσβασης στα αρχεία.
Υπάρχουν πάντα οι ελλείψεις, οι καθυστερήσεις, η ανοργανωσιά και τα εμπόδια. Υπάρχουν πάντα οι εξαιρέσεις στην πρόσβαση (δυσκολίες στο αρχείο του υπουργείου Εξωτερικών, το κλειστό αρχείο του ΚΚΕ κ.ά.). Όμως η απόσταση που διανύθηκε από τη δεκαετία του 1990 και ύστερα είναι σημαντική. Θα ήταν μεγάλη οπισθοχώρηση αν η οικονομική κρίση οδηγήσει σε ασφυξία και ανακόψει αυτή την πορεία.
Η βελτίωση αφορά και την προσφορά και τη ζήτηση. Πρόσωπα, οικογένειες, ιδρύματα, οργανώσεις, επιχειρήσεις και θεσμοί έχουν μεγαλύτερη συνείδηση της ανάγκης διαφύλαξης του αρχειακού υλικού, διάσωσης και εναπόθεσής του σε αρμόδιους φορείς. Αυξάνει, από την άλλη, η αξιοποίηση των αρχείων από ειδικούς ή μη ειδικούς – αν και όχι σε αντιστοιχία με την αύξουσα προσφορά.
Τέσσερις είναι, νομίζω, οι σημαντικότερες αιτίες της εξέλιξης. Η πρώτη είναι η συνολική βελτίωση της κατάστασης της χώρας κατά τις τελευταίες δεκαετίες. Μια κοινωνία πιο πλούσια, ένας πληθυσμός πιο εκπαιδευμένος, ένα κράτος πιο σύγχρονο, ή έστω με περισσότερα μέσα, όλα αυτά συνήργησαν ώστε να βελτιωθούν η αρχειακή συνείδηση και η αντίστοιχη οργάνωση.
Η δεύτερη αιτία είναι η μαζικοποίηση της κοινότητας των ιστορικών και των κοινωνικών επιστημόνων γενικότερα, που είναι οι κατεξοχήν ειδικοί των αρχείων – και ως οργανωτές και ως χρήστες. Το θέμα δεν ήταν μόνο ποσοτικό αλλά και ποιοτικό. Με την έννοια ότι οι νέες ιστοριογραφικές τάσεις, μέσα στην ποικιλία τους, διεύρυναν τα μέγιστα την γκάμα, το είδος των «δεδομένων», των τεκμηρίων, των πηγών τις οποίες αξιοποιούν στις νέες ερευνητικές κατευθύνσεις τους.
Η τρίτη αιτία είναι η πολιτική ομαλότητα που πετύχαμε από τη Μεταπολίτευση και την οποία ελπίζουμε να διατηρήσουμε και στο μέλλον. Η ταραχώδης πολιτική ιστορία του 20ού αιώνα δεν ευνοούσε μια κουλτούρα διάσωσης αρχειακού υλικού. Ακριβώς το αντίθετο. Σβήσε τα ίχνη! προέτρεπε στο γνωστό ποίημα του Μπέρτολτ Μπρεχτ (Bertolt Brecht) σε δύσκολους καιρούς, και όσοι έχουμε δράσει πολιτικά επί δικτατορίας σε συνθήκες παρανομίας έχουμε γίνει «καταστροφείς» αρχειακού υλικού που θα διασώζαμε σε άλλες συνθήκες ομαλότητας.
[…]
Ο Γιάννης Βούλγαρης είναι καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου.
