Τχ. 158-159
Νίκος Κοκκομέλης
Κυκλοφόρησε τον Δεκέμβριο του 2021 το πρώτο τεύχος της νέας περιοδικής έκδοσης «Μικρά Δοκίμια».[1] Ο εξαιρετικά καλαίσθητος και φροντισμένος τυπογραφικά τόμος είναι προϊόν της εργασίας τριών κυριών που διακρίνονται στον χώρο των λογοτεχνικών σπουδών, της μετάφρασης και της γαλλοφωνίας. Η Danielle Morichon, η Ευγενία Μαρινάκου και η Θάλεια Μπουσιοπούλου ανέλαβαν τον φιλόδοξο στόχο να προτείνουν στο ελληνικό και το γαλλικό κοινό μια ετήσια επιθεώρηση που θα ξεχωρίζει για την αναλυτική της φαντασία και τον, ειδολογικά, υβριδικό της χαρακτήρα.
Ισορροπώντας ανάμεσα στο δοκίμιο και τον ελεύθερο στοχασμό, ανάμεσα στη μεταφραστική χειρονομία και την υποδοχή της, ανάμεσα, τέλος, στο κείμενο και την εικόνα, τα «Petits Essais» / Μικρά Δοκίμια φιλοδοξούν να αποτελέσουν έναν ανοιχτό χώρο διαγλωσσικής επικοινωνίας και διαλόγου. Το τελευταίο αυτό στοιχείο είναι μάλιστα ιδιαίτερα σημαντικό, διότι, πρωτοτυπία πρώτη, η επιθεώρηση εκδίδεται αποκλειστικά στη γαλλική γλώσσα, υπογραμμίζοντας, χωρίς άλλο, μια εγγενή διάθεση εξωστρέφειας που συχνά περιγράφεται ως ζητούμενο στις ανθρωπιστικές σπουδές στη χώρα μας αλλά σπάνια υποστασιοποιείται.
Όπως σημειώνει στην εισαγωγή του τεύχους η Danielle Morichon, η επιλογή του δοκιμιακού είδους, όπως δηλώνεται προγραμματικά ήδη στον τίτλο, δεν υπήρξε τυχαία. Αντιθέτως, η πολυσυλλεκτική του αυτάρκεια, ο μη-οριστικός του χαρακτήρας και η ικανότητά του να πραγματεύεται σε λίγες μόνο σελίδες κεντρικά θέματα της επικαιρότητας (αλλά και της ανθρώπινης συνθήκης θα προσθέταμε) το καθιστούν το κατεξοχήν «περιοδικό» είδος. Αυτό ακριβώς προτείνουν τα «Μικρά Δοκίμια» στο πρώτο τους τεύχος: μια περιδιάβαση στο θέμα της φύσης μέσα από νέες μεταφράσεις στα γαλλικά μικρών αποσπασμάτων, amuse-bouche θα μπορούσε να πει κανείς, δύο σύγχρονων Ελλήνων πεζογράφων, του Θανάση Βαλτινού και του Δημήτρη Πετσετίδη. Το ζητούμενο όμως εδώ δεν είναι η μονόδρομη μετάφραση αλλά η επανα-σύλληψη και η ανα-πλαισίωσή της. Αυτή είναι η δεύτερη πρωτοτυπία.
Η Danielle Morichon και η Ευγενία Μαρινάκου, γνώστριες σε βάθος του έργου και των δύο πεζογράφων, δεν περιορίζονται σε μια, έστω αντίστροφη, παραλλαγή του σχήματος της πολιτισμικής κινητικότητας, αλλά το εμπλουτίζουν επιλέγοντας να συνοδεύσουν τα μεταφρασμένα αποσπάσματα με σύντομες αναλύσεις και σχόλια. Στόχος δεν είναι βεβαίως η εξαντλητική πραγμάτευση του θέματος της φύσης στη λογοτεχνική μνήμη των Βαλτινού και Πετσετίδη. Το εμβόλιμο δοκίμιο του Ηλία Αναγνωστάκη, διευθυντή ερευνών στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, για το Μακεδονίσιο(ν), το πετροσέλινο, την φυτολογική του ιστορία, τις χρήσεις και τους συμβολισμούς του από την αρχαιότητα μέχρι τις μέρες μας είναι ένα αναγνωστικό ιντερλούδιο που αντί να διακόπτει τη ροή της ανάγνωσης, πολλαπλασιάζει τις οπτικές μας γωνίες γύρω από ένα θέμα που έχει αποτελέσει πηγή έμπνευσης τόσο για την ποιητική δημιουργία όσο και για τον επιστημονικό λόγο.
Η συνύπαρξη δύο τέτοιων, δυνάμει αντίστροφων, αναγνώσεων της ελληνικής φύσης, μιας πιο εσωστρεφούς και ποιητικής και μιας πιο αμερόληπτης και υπόλογης στον ορθολογισμό, υπογραμμίζεται περαιτέρω από την πλούσια και προσεκτικά επιλεγμένη εικονογράφηση που συνοδεύει τον τόμο. Και εδώ έγκειται η τρίτη πρωτοτυπία. Τα σχέδια –εικαστικές προτάσεις του Δαυίδ Σαμπεθάι– καθώς και οι εξαιρετικής ποιότητας ανατυπώσεις παλαιών χαρτών και φυτικών εικονογραφήσεων ορίζουν έναν επιπλέον άξονα στο δίπολο μεταξύ κειμένου και ανάγνωσης. Στα «Petits Essais» / Μικρά Δοκίμια η εικόνα διεκδικεί ίσο μερίδιο, αναγνωστικής και ερμηνευτικής, σημασίας (ο Ρολάν Μπάρτ θα μιλούσε για «λειτουργικότητα του μηνύματος»), οδηγώντας σε ένα τυπογραφικό αποτέλεσμα που η αναλυτική δημιουργικότητα έρχεται να υποστηρίξει τους πολλαπλούς κώδικες της ανάγνωσης.
Οι πολλαπλασιαστικοί αυτοί παράγοντες μάς προσφέρουν εντέλει μια νέα ιδέα γύρω από τις σχέσεις της μνήμης με την εμπειρία και, κατά συνέπεια, της ιστορίας με τη λογοτεχνία. Το ζήτημα δεν είναι βεβαίως ιστοριολογικό. Έχει όμως τη δική του αξία όχι μόνο λόγω της επικαιρότητας του εν λόγω προβληματισμού, αλλά και επειδή φέρνει στο προσκήνιο τη διατρητότητα των πολλαπλών πεδίων συγκρότησης της εμπειρίας· επειδή, με άλλα λόγια, υπογραμμίζει τα σημεία σύγκλισης και απόκλισης μεταξύ ατομικού και συλλογικού, εθνικού και παγκόσμιου. Η συζήτηση, επομένως, εμπλουτίζεται και παραμένει ανοιχτή και ενδιαφέρουσα.
Οι θεματικές του δεύτερου και τρίτου τεύχους επιβεβαιώνουν όχι μόνο τη συνέχεια του εγχειρήματος αλλά και την εμβάθυνσή του. Τον Δεκέμβριο του 2022 τα «Petits Essais / Μικρά Δοκίμια» ήταν αφιερωμένα στη μεταφορική μνήμη της θαλάσσιας αύρας ενώ στο τρίτο τεύχος (το αναμένουμε τον Σεπτέμβριο του 2023) θα επιστρέψουμε στο στέρεο έδαφος των πόλεων – πεδία λαμπρά για τον δοκιμιακό αναστοχασμό, τη μεταφραστική άσκηση και την εικονογραφική φαντασία. Το περιμένουμε με ανυπομονησία.
O Νίκος Κοκκομέλης είναι επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Ιστορίας του Ιονίου Πανεπιστήμιου
ΣΗΜΕΙΩΣΗ
[1] «Petits Essais» – Μικρά Δοκίμια, Éditions de l’Association «Petits Essais», 12 Le Bourg, Saint – Goussaud, Νοέμβριος 2021, 64 σ
