Μαρία Χάλκου
Τχ. 153-154
Μία από τις πιο γοητευτικές ιστορίες που συνοδεύουν τον Θίασο (1975) αφορά την απουσία σεναρίου και τον παράδοξο τρόπο με τον οποίο ο Θόδωρος Αγγελόπουλος παρέκαμψε το εμπόδιο της λογοκρισίας, αποκτώντας άδεια λήψης σκηνών μέσα στη δικτατορία. Το σχετικό αφήγημα έχει διατυπωθεί με παραλλαγές και αντιφάσεις σε συνεντεύξεις του σκηνοθέτη και των συνεργατών του για να ανακυκλωθεί, εξίσου παραλλαγμένα και αντιφατικά, συμβάλλοντας καθοριστικά στη διαμόρφωση του μύθου που περιβάλλει την ταινία. Ωστόσο το σενάριο του Θιάσου, που κατατέθηκε το 1973 στο υφυπουργείο Τύπου και Πληροφοριών προκειμένου να εγκριθεί από την αρμόδια επιτροπή λογοκρισίας, φυλάσσεται στα Γενικά Αρχεία του Κράτους (ΓΑΚ) στην Αθήνα, επιτρέποντάς μας να το προσεγγίσουμε από ιστορική και αναλυτική σκοπιά. Το άρθρο επιχειρεί μια λεπτομερή ανάγνωση του εν λόγω σεναρίου μέσα από συγκρίσεις –με όσα έχουν λεχθεί γύρω από αυτό, με την ταινία όπως τη γνωρίζουμε, με το μεταγενέστερο σενάριο (1975) σε επιμέλεια του Φώτου Λαμπρινού–για να επιβεβαιώσει ή να αναθεωρήσει τα έως τώρα δεδομένα. Μέσα από τη συζήτηση φωτίζονται πτυχές των γεγονότων που παρέμεναν ασαφείς, ενώ αναδεικνύονται απροσδόκητες πλευρές του έργου του Αγγελόπουλου και της δημιουργικής εξέλιξης της ταινίας. Ταυτόχρονα εξετάζεται η ένταξη του σεναρίου και της λογοκρισίας στις επιτελεστικές πρακτικές του σκηνοθέτη για τη συγκρότηση της εικόνας του ως δημιουργού και τη διαμόρφωση του πλαισίου πρόσληψης του Θιάσου από κοινό και κριτικούς.
Το σενάριο του Θιάσου μέσα από μαρτυρίες: Ένα «σενάριο-φάντασμα»
Ο Αγγελόπουλος θεωρούσε τον Θίασο ως την πιο αυτοσχεδιαστική του ταινία, καθώς, όπως είχε επανειλημμένα υποστηρίξει, γυρίστηκε χωρίς σενάριο: «Δεν έγινε ποτέ σενάριο. Ποτέ», έχει δηλώσει εμφατικά σε συνέντευξη το 2005. Όπως διευκρίνισε αλλού, κράτησε μερικές σημειώσεις με τα στοιχειώδη, «τη δράση και τα ιστορικά γεγονότα», ενώ «τα πράγματα γεννιόνταν στο γύρισμα» μέσα από την πρόβα, όπου άλλαζαν τελείως οι σκηνές και προσθέτονταν διάλογοι. Προκύπτει όμως το εύλογο ερώτημα: Τι ήταν το σενάριο που υποβλήθηκε προς έγκριση στο υφυπουργείο Τύπου και Πληροφοριών μέσα στη Χούντα; Ο Κώστας Σταματίου το περιέγραψε ως μια σύνοψη «άλλα αντ’ άλλων»· η Εύα Κοταμανίδου ότι περιείχε βασικά στοιχεία του μύθου –το μπουλούκι, την Γκόλφω και την Ορέστεια–, χωρίς όμως τα «επικίνδυνα» μέρη, τους αντάρτες και τους μεγάλους μονολόγους, τους κομμουνιστές και τον πόλεμο. Αντίστοιχα το 1975, ο σκηνοθέτης δήλωσε ότι το σενάριο είχε «τελείως διαφορετική μορφή», καθώς είχαν αφαιρεθεί πάρα πολλά, έτσι ώστε να μοιάζει σουρεαλιστικό. Παρόλο που διατηρούνταν η ιστορία της Γκόλφως και «ορισμένα μέρη του φιλμ», η σύγκρουση αφορούσε τους καλούς και τους κακούς και «πουθενά δεν φαίνονταν οι αριστεροί και οι δεξιοί». Με βάση τα παραπάνω, το ηθελημένα παραποιημένο ή ασαφές σενάριο πέτυχε τον στόχο του, αφού παραπλάνησε τους λογοκριτές και η ταινία έλαβε την απαιτούμενη άδεια. Ο Αγγελόπουλος επίσης διηγούνταν συχνά ότι το σενάριο απέκτησε άδεια χωρίς να ελεγχθεί από την επιτροπή λογοκρισίας με την παρέμβαση του Σπύρου Ζουρνατζή, παλιού συμφοιτητή του στη Νομική και υφυπουργού Τύπου της κυβέρνησης Μαρκεζίνη. Ο σκηνοθέτης τού απευθύνθηκε προσωπικά, ζητώντας του όχι μόνο να εγκριθεί το σενάριο χωρίς να διαβαστεί, αλλά και τη συνδρομή των τοπικών αρχών των περιοχών όπου θα γινόταν τα γυρίσματα, αιτήματα στα οποία ο Ζουρνατζής ανταποκρίθηκε.
[…]
Η Μαρία Χάλκου είναι Δρ Θεωρίας του Κινηματογράφου
