Γιώργος Φαράκλας
τχ. 127, σ. 15-24
Φθονεροὶ φτωχοὶ
Γιατί ζητοῦν οἱ φτωχοὶ δωρεὰν ὑγειονομικὴ περίθαλψη; Ἂν εἶναι γιατὶ ζηλεύουν, τότε αὐτὸ εἶναι ἀνήθικο καὶ πρέπει ὁ κοινωνικὸς ἐπιστήμων νὰ τοὺς τὸ πεῖ. Μιὰ τέτοια νουθεσία βρίσκουμε φέρ’ εἰπεῖν σ’ ἕνα ἄρθρο τοῦ 2009 τοῦ Χοῦβερ Ντάιτζεστ κατὰ τοῦ Ὀμπάμα μὲ τίτλο «Ἡ πολιτικὴ τοῦ φθόνου». Οἱ συντάκτες, δύο ἐρευνητὲς τοῦ Ἱδρύματος Χοῦβερ, ὑποστηρίζουν ὅτι ἀνάπτυξη καὶ ἀνισότητα ἔχουν τὸ ἴδιο αἴτιο, ὁπότε ἡ καταπολέμηση τῆς ἀνισότητας θέτει σὲ κίνδυνο τὴν ἀνάπτυξη. Αὐτὸ εἶναι ἕνα παραδοσιακὸ φιλελεύθερο ἐπιχείρημα. Ὅμως τὸ ἄρθρο δὲν υἱοθετεῖ τὴν κυρίαρχη τὸν ιη΄ αἰώνα ἐκδοχὴ τοῦ τότε νέου ἐπιχειρήματος, σὐμφωνα μὲ τὴν ὁποία οἱ κακίες, ὅσο ἀξιόμεμπτες κι ἂν εἶναι ἰδιωτικά, εὐνοοῦν τὴν γενικὴ πρόοδο, δὲν λέει ὅτι ὁ φθόνος, ὅσο ἀνήθικος κι ἂν εἶναι, εὐνοεῖ τὴν βελτίωση τῆς παραγωγικότητας, ὅπως ἡ ἐκκολαπτόμενη τότε ἐπιστήμη τῆς πολιτικῆς οἰκονομίας. Ἀντιθέτως, καταδικάζει τὸν φθόνο χωρὶς ἐπιφυλάξεις, ἐνῶ ἀποδίδει στὴν τεχνολογικὴ πρόοδο τὸν προωθητικὸ ρόλο ποὺ ὁ ιη΄ αἰώνας ἀπέδιδε στὶς κακίες καὶ εἰδικὰ στὸν φθόνο: «Οἱ ἐξηγήσεις τοῦ διαφορισμοῦ εἶναι πολλές, ἡ πιθανότερη αἰτία του εἶναι ὅμως συνάμα ὁ κινητήρας τῆς πρωτόγνωρης προκοπῆς τῶν ΗΠΑ: ἡ τεχνολογία. Οἱ τεχνολογικὲς πρόοδοι αὐξάνουν τὴν παραγωγικότητα τῶν εἰδικευμένων ἐργατῶν, ἄρα τοὺς μισθούς τους. Μένουν πίσω ὅσοι ὑστεροῦν σὲ τεχνογνωσία».
Τὸ ἄρθρο ὑποστηρίζει ὅτι οἱ ἐχθροὶ τῶν μεγάλων ἀνισοτήτων εἶναι «λαϊκιστές». Διακινοῦν ἀνακριβεῖς καὶ ἀνήθικες ἰδέες, διότι ὁ Φρῆντμαν ἔδειξε πὼς ἡ ἰσότητα δὲν εὐνοεῖ τὴν ἐλευθερία, ἐνῶ ὁ Κὰντ εἶχε τονίσει ὅτι ὁ φθόνος εἶναι ἀνήθικος. Ἔτσι, ἡ ἀναδιανομὴ τοῦ πλούτου δὲν εἶναι μόνο ἀντιπαραγωγική, εἶναι καὶ ἀνήθικη. Βέβαια, ὁ Κάντ, ὅπως πολλοὶ σύγχρονοί του, δὲν καταδίκαζε τὶς κακίες ἀπόλυτα, ἔπλεκε τὸ ἐγκώμιό τους ὡς πρὸς τὸ σφαιρικό ἀποτέλεσμά τους.[2] Οἱ θιασῶτες τοῦ οἰκονομικοῦ φιλελευθερισμοῦ δὲν πλέκουν πιὰ τὸ ἐγκώμιό τους. Διεκδικοῦν νὰ ἔχουν δίκιο ὄχι μόνο ἐν ὄψει τῆς οἰκονομικῆς ἀποτελεσματικότητας, ἀλλὰ καὶ τῆς ἠθικῆς. Πράγμα τὸ ὁποῖο δὲν εἶναι εὔκολο. Ἡ «ἐπικέντρωση στὴν αὔξουσα ἀνισότητα τῶν εἰσοδημάτων ἐνθαρρύνει πολιτικὰ τὸν φθόνο», πιστεύουν οἱ δύο ἐρευνητές. Θὰ ἔπρεπε, πιστεύουν, ἡ «εἰσοδηματικὴ κινητικότητα» ν’ ἀφεθεῖ νὰ βάλει «τὸν κόπο (effort) στὴν θέση τοῦ φθόνου (envy)». Ἐννοοῦν ὅτι οἱ πλούσιοι εἶναι πλούσιοι γιατὶ μοχθοῦν. Αὐτὴ τὴν ὄχι ἰδιαίτερα αὐτονόητη θέση, τὴν στηρίζουν σὲ ἔρευνες ποὺ ἔχουν δείξει ὅτι ὑπάρχει πλήρης ἀπασχόληση στοὺς εὐκατάστατους, ἐνῶ οἱ φτωχοὶ εἶναι ἡμιαπασχολούμενοι ἢ ἄνεργοι. Δὲν φαίνεται οἱ ἴδιες νὰ λένε ὅμως κατὰ πόσον οἱ ἄνεργοι θέλουν νὰ εἶναι ἄεργοι ἢ ἂν ἡ ἡμιαπασχόληση ἀποτελεῖ ἐπιλογή.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
- 1. Κείμενο διάλεξης ποὺ διαβάσθηκε στὸ σεμινάριο «Διαλεκτικὴ» στὶς 13 Μαΐου 2014
- Idee zu einer allgemeinen Geschichte, Α 393· βλ. ελλ. μτφρ. Ἰ. Κάντ, Δοκίμια, Δωδώνη, Ἀθήνα 1971, σ. 29
Ο Γιώργος Φαράκλας διδάσκει πολιτική φιλοσοφία στο Τμήμα Πολιτικής επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου (gfaraklas@gmail.com)
