Γιώργος Β. Δερτιλής
τχ. 120, σ. 69-77
Το μυθιστόρημα
Γόνος παλιάς αριστοκρατικής οικογένειας της Σικελίας, πρίγκιπας της Lampedusa και δούκας της Palma, ο Giuseppe Tomasi di Lampedusa αποφάσισε να γράψει ένα μυθιστόρημα σε ηλικία 58 ετών, το 1954. Το έγραψε στα τρία χρόνια που του έμειναν πριν πεθάνει, το 1957. Πηγές του ήταν τα βιώματα μιας οικογένειας με ιστορία αιώνων, το ημερολόγιο του παππού του και οι σημειώσεις του, τα διαβάσματά του, μια ευρύτατη ιστορική, λογοτεχνική και γενική παιδεία και, ακόμη σημαντικότερο, μια έξοχη παρατηρητικότητα, οιονεί «ανθρωπολογική». Έτσι είδε το φως ο Γατόπαρδος, ένα από τα σπουδαιότερα μυθιστορήματα του 20ού αιώνα. Αλλά ο συγγραφέας ήταν άτυχος· δεν πρόλαβε να δει δημοσιευμένο το έργο του. Και φυσικά, δεν πρόλαβε ούτε να χαρεί τον έπαινο της κριτικής· ούτε να δει την ομώνυμη ταινία που θα γυρίσει ο Luchino Visconti το 1963· ούτε να απολαύσει τους διθυράμβους που ακολούθησαν τη βράβευση της ταινίας με τον Χρυσό Φοίνικα στο Φεστιβάλ της Βενετίας.
Έως τότε, ο Giuseppe Tomasi είχε εκδώσει μόνο κάτι λίγες κριτικές λογοτεχνικών και ιστορικών έργων. Είχε όμως γράψει –όχι πολύ· μετά τον θάνατό του βρέθηκαν και εκδόθηκαν ένα ακόμη μυθιστόρημα, ημιτελές, λιγοστές νουβέλες και ορισμένα δοκιμιακά κείμενα. Το ημιτελές τιτλοφορείται Τα τυφλά γατάκια. Από τις νουβέλες ξεχωρίζει Η Σειρήνα και ο καθηγητής. Από τα άλλα του κείμενα ξεχωρίζουν τα μαθήματα που παρέδιδε σε στενό κύκλο φίλων και «μαθητών» για την αγγλική λογοτεχνία, κυρίως αυτά για τον Σαίξπηρ.
Σε αυτά αξίζει να επιμείνουμε λίγο· αναδεικνύουν ωραία την προσωπικότητα του συγγραφέα. Εκδόθηκαν 34 χρόνια μετά τον θάνατό του, το 1991. Συνδυάζουν την απίστευτη ευρυμάθειά του με ένα ύφος στιλπνό, πνευματώδες, ειρωνικό και αυτο-ειρωνικό.
* Το δοκίμιο αποτελεί τμήμα της συμβολής του συγγραφέα στον συλλογικό τόμο Παναγιώτης Κιμουρτζής (επιμ.), CineScience. Ο κινηματογράφος στον φακό της επιστήμης, Gutenberg, Αθήνα 2013.
O Γιώργος Β. Δερτιλής είναι μέλος της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Επιστημών και ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Από το 2000 δίδαξε ως τακτικός καθηγητής στην École des Hautes Études en Sciences Sociales.