Λόης Λαμπριανίδης
τχ. 143-144
Η πατρίδα μας, στη μακρά ιστορική της διαδρομή, γνώρισε μεγάλα κύματα μεταναστευτικών εκροών, που δημιούργησαν συν τω χρόνω εκτεταμένη ομογένεια και σημαντικά δίκτυα διασύνδεσης με την πατρίδα. Δεν είχαν όλα αυτά τα δίκτυα την ίδια σημασία και βαρύτητα, και φυσικά ούτε παρόμοια αποτελέσματα. Όμως όλα, έως πρόσφατα τουλάχιστον, ανέπτυξαν ισχυρούς δεσμούς με την πατρίδα και αλληλεπίδρασαν σε σημαντικό βαθμό μαζί της, τόσο οικονομικά όσο και πολιτιστικά. Ωστόσο σήμερα παρατηρούνται ανησυχητικά σημεία απομάκρυνσης της ομογένειας από τη μητέρα πατρίδα.
Μπορούμε να διακρίνουμε τέσσερις περιόδους μετανάστευσης των ελληνικών πληθυσμών, που αντιστοιχούν σε διαφορετικές τάσεις και χαρακτηριστικά εάν τις προσεγγίσουμε με κριτήριο την πολιτισμική ή/και την οικονομική τους επίδραση στην Ελλάδα αλλά και διεθνώς:
1η περίοδος, 11ος αιώνας π.Χ. – 1500 μ.Χ.: Όλα τα μεταναστευτικά κύματα, μικρά ή μεγάλα (Ιωνία, Μεγάλη Ελλάδα, ακτές Ευξείνου και λοιπής Μεσογείου, εξάπλωση στα ελληνιστικά χρόνια, διασπορά μετά τη σταυροφορική κατάκτηση και ιδίως στα χρόνια γύρω από την Άλωση κ.λπ.), διαθέτουν ένα κρίσιμο χαρακτηριστικό: αποτελούν παγκόσμιας σημασίας διαύλους μεταφοράς και διαμόρφωσης επιστήμης και πολιτισμού. Μέσω αυτών, ο ευρύτερος ελληνισμός, εγχώριος και απόδημος, «εξάγει» επιστήμη και πολιτισμό στο σύνολο σχεδόν του τότε γνωστού κόσμου (με την εξαίρεση της Κίνας και των Ινδιών). Παράλληλα, εκτεταμένα εμπορευματικά δίκτυα μεταξύ της κυρίως χώρας και της διασποράς διευκολύνουν τη συντήρηση και συχνά την άνθηση των ελληνικών κοινοτήτων.
2η περίοδος, 1500 – τέλη του 19ου αιώνα: Το δεύτερο αυτό μεγάλο κύμα βρίσκει τον ελληνισμό να δημιουργεί εκτεταμένα εμπορευματικά και οικονομικά δίκτυα με την Ευρώπη, τη Ρωσία, τη Μέση Ανατολή εντός και εκτός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αργότερα δε και εντός και εκτός του ανεξάρτητου νεοελληνικού κράτους. Όμως, ενώ τα δίκτυα αυτά εξακολουθούν να παραμένουν εξαιρετικά σημαντικά τόσο από οικονομικής όσο και από πολιτισμικής άποψης, επέρχεται μια ουσιώδης μεταβολή: από εξαγωγείς επιστήμης και πολιτισμού, μετασχηματίζονται σε εισαγωγείς. Ο ρόλος τους εξακολουθεί να είναι κεντρικός, αλλά τα πρόσημα μεταβάλλονται. Έτσι, π.χ., είναι δύσκολο να κατανοήσουμε τις εξελίξεις περί τον εθνικοαπελευθερωτικό μας αγώνα αν δεν κατανοήσουμε τον ρόλο των Ελλήνων λογίων στην Ευρώπη τα χρόνια του Διαφωτισμού, τη στενή διασύνδεση εμπορικών και επαναστατικών δικτύων (Φιλική Εταιρεία) κ.ο.κ. Ακόμη και η συγκρότηση και η λειτουργία του νεοελληνικού κράτους είναι δύσκολο να κατανοηθεί έξω από τις μεταφορές ευρωπαϊκών ιδεών και πρακτικών από τον ομογενειακό ελληνισμό (π.χ. μέσω των σπουδαγμένων στα πανεπιστήμια της Δύσης).
[…]
O Λόης Λαμπριανίδης είναι καθηγητής στο ΠΑΜΑΚ, γενικός γραμματέας Στρατηγικών και Ιδιωτικών Επενδύσεων στο υπουργείο Οικονομίας και Ανάπτυξης.
