Ευτυχία Βουτυρά, Στυλιανή Λέτσιου
Tx. 155-156
Ο πόλεμος της Ουκρανίας έχει γίνει μέρος της καθημερινής διαδικτυακής και μιντιακής μας ενημέρωσης. Πού γίνεται ο πόλεμος; Το ερώτημα έχει διαφορετικές απαντήσεις που αλλάζουν ανά ώρα ή ίσως και ανά λεπτό. Φυσικά, η απάντηση εξαρτάται και από το ποιος ρωτάει. Το κείμενο που παρουσιάζεται διατυπώνει τις πρώτες εντυπώσεις από το «πεδίο», που στην προκειμένη περίπτωση περιλαμβάνει τα βόρεια σύνορα της Ελλάδας στον Προμαχώνα, από όπου φτάνουν οι Ουκρανοί πρόσφυγες στην ελληνική επικράτεια. Η βασική ιδέα είναι ότι σε σχέση με άλλους πρόσφυγες, αυτή η καινούργια κατηγορία προσφύγων είναι «προνομιούχοι». Αυτή η πολιτισμική ιδιαιτερότητα συνδέεται τόσο με την πολιτική θέση της χώρας υποδοχής απέναντι στα τεκταινόμενα του πολέμου όσο και από αυτό που προκύπτει ως η «Ευρωπαϊκή απάντηση» στον πόλεμο στην Ουκρανία. Η θετική πρόσληψη αυτής της συγκεκριμένης ομάδας των Λευκών Σλαβόφωνων προσφύγων –οι περισσότεροι από τους οποίους μιλούν ουκρανικά– παραπέμπει άμεσα στην εμπειρία της υποδοχής των Λευκών Ρώσων στο τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, που αποτέλεσαν το κυρίαρχο αντικείμενο διεθνούς ανθρωπιστικής μέριμνας από την Κοινωνία των Εθνών (ΚτΕ), υπό την αιγίδα του Ύπατου Αρμοστή για τους πρόσφυγες Φριντγιόφ Νάνσεν. Η σημαντική καινοτομία στην πρόσληψη του Νάνσεν ήταν η συνειδητοποίηση ότι το κύριο ζητούμενο για τους πρόσφυγες είναι το δικαίωμα μετακίνησης (Skran, 1995). Η επινόηση του θεσμού του «διαβατηρίου Νάνσεν» αποτέλεσε το πρώτο βήμα στην καθιέρωση της θεσμικής προστασίας των προσφύγων που είναι οι κατεξοχήν απάτριδες (Βουτυρά, 2016). Αυτός ο προβληματισμός εισάγει μία σοβαρή πρόκληση για την κατανόηση της εξέλιξης της θεσμικής προστασίας των προσφύγων που εμφανίζεται να συρρικνώνεται όλο και περισσότερο μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου (Βουτυρά, 2010), όταν η διάκριση ανάμεσα στους μετανάστες και τους πρόσφυγες λειτουργεί όλο και πιο περιοριστικά απέναντι στη δυνατότητα παροχής ασύλου και των συνακόλουθων δικαιωμάτων που συνεπάγεται το εν λόγω καθεστώς.
Η σημερινή μεγάλη εικόνα δείχνει ότι περισσότεροι από 11 εκατομμύρια άνθρωποι έχουν εγκαταλείψει τα σπίτια τους στην Ουκρανία από την έναρξη της σύγκρουσης, σύμφωνα με τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών (https://unric.org/el/).
[…]
Η Ευτυχία Βουτυρά είναι ομότιμη καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας.
Η Στυλιανή Λέτσιου είναι διδάσκουσα στο Διατμηματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών, «Human Rights and Migration Studies», Μεταδιδάκτορας στο τμήμα Βαλκανικών, Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας.