Γιώργος Φαράκλας
Τχ. 153-154
Τὸ πρόβλημα τοῦ ρατσιστῆ γενετιστῆ
Τὸν Ἰανουάριο τοῦ 2019, τὸ ἐργαστήριο μὲ τὸ ὁποῖο συνεργαζόταν στὸ παρελθὸν ὁ Τζέημς Γουάτσον τοῦ ἀφαίρεσε τὸ βραβεῖο Νόμπελ. Τὸ εἶχε λάβει διότι, μαζὶ μὲ τὸν Φράνσις Κρίκ, εἶχε ἀνακαλύψει τὸ δεοξυριβονουκλεϊκὸ ὀξύ, δηλαδὴ εἶχε λύσει τὸ αἴνιγμα τῆς ζωῆς! Ὅμως ὁ ἴδιος θεωρεῖ ὅτι οἱ μαῦροι εἶναι γενετικὰ λιγότερο εὐφυεῖς. Γι’ αὐτὸ τοῦ ἀφαίρεσαν συμβολικὰ τὸν τίτλο. Εἶχαν δίκιο; Εἶναι θεμιτὸ ἡ πολιτικὴ νὰ παρεμβαίνει στὶς ἐπιστῆμες, καὶ μάλιστα στὶς φυσικές;
Ἐκ πρώτης ὄψεως, εἶναι λογικὸ νὰ ἀπορρίπτουμε κάθε παρέμβαση τῆς πολιτικῆς στὸ ἔργο τῆς ἐπιστήμης. Ἀκόμη ὅμως καὶ ὅταν ὁ Λυσένκο ἐπέλεξε τὴν ὑπόθεση τοῦ Μιτσούριν γιὰ τὴν ἐπίδραση τοῦ περιβάλλοντος στὰ γνωρίσματα τῶν ἐμβίων, ἀντὶ τῆς ὑπόθεσης τοῦ Μέντελ ὅτι τὰ ἐπίκτητα γνωρίσματα δὲν κληρονομοῦνται, ἐν ὄψει τῶν κοινωνικῶν της συνεπειῶν, ἡ πολιτικὴ παρέμβασή του στὸ ἔργο τῆς ἐπιστήμης δὲν πατοῦσε σ’ ἕνα καθαυτὸ τυραννικὸ σκεπτικό. Ἡ τάχα «προλεταριακὴ» θεωρία κινδύνευε μὲν νὰ θραύσει τὴν ἑνότητα τοῦ εἴδους, ἀλλά, τονίζοντας τὴν ἐξάρτησή μας ἀπὸ τὶς ὑλικὲς συνθῆκες ζωῆς, τόνιζε τὰ ἐμπόδια ποὺ ὀρθώνει ἡ ἔνδεια στὴν ἐλευθερία. Ἔτσι ἡ πολιτικὴ αἰτιολόγηση τῆς ἐπιλογῆς δὲν ἦταν καθαυτὸ τυραννική. Ἔγινε τυραννικὴ γιατὶ ἐπιβλήθηκε χωρὶς ἰσχυρότερα ἐπιστημονικὰ ἐπιχειρήματα καὶ –κυρίως– λόγῳ τῶν διώξεων… Ἂν στηριζόταν σὲ ἐπιχειρήματα ἔστω ἰσοδύναμα τῶν ἄλλων καὶ ἔπρεπε νὰ διαλέξει κανεὶς ἀνάμεσα σὲ δύο ἰσοσθενεῖς ὑποθέσεις περὶ βιολογικῆς κληρονομικότητας, δὲν θὰ ἦταν παράλογο νὰ κριθεῖ ὕποπτη ἰδεολογικῆς στρέβλωσης ἡ μεντελικὴ ὑπόθεση λόγῳ τῆς ὁμοιότητάς της μὲ μιὰ ἰδεολογία ποὺ ἀπὸ ἀρχαιοτάτων χρόνων μᾶς χώριζε σὲ ἄτομα μὲ ἀνώτερα καὶ κατώτερα κληρονομημένα χαρακτηριστικά, δηλαδὴ σὲ εὐ-γενεῖς καὶ ἀ-γενεῖς.
Ἡ κριτικὴ αὐτὴ θὰ μποροῦσε μάλιστα νὰ ἐπικαλεστεῖ φιλοσοφικὰ προηγούμενα. Ὁ Πλάτων κι ὁ Χὸμπς ἔκριναν ὅτι ἡ πολιτεία ἔχει δικαίωμα νὰ κρίνει δοξασίες ποὺ ὑπονομεύουν τὶς ἀρχές της. Οἱ δυὸ ὑπῆρξαν ἐπιστήμονες. Ὁ ἕνας προαναγγέλλει τὴ μαθηματικοποίηση τῆς φυσικῆς, ὁ ἄλλος τὴν στηρίζει. Ἡ ἄποψή τους ὀφείλει λοιπὸν νὰ ληφθεῖ ὑπ᾽ ὄψη. Μὲ τὸν Χὸμπς ἡ νεώτερη φυσικὴ συναντᾶ μάλιστα τὴ νεώτερη πολιτικὴ σκέψη. Πρῶτος αὐτὸς εἰσηγεῖται τὴν ἐλευθερία ὅλων. Αὐτὸ ἤδη καθιστᾶ τὴν ἄποψή του σημαντική. Ἡ θέση του θυμίζει σύγχρονους νόμους ποὺ ἀπαγορεύουν τὸν ρατσισμὸ ἀκόμη καὶ ὡς ἐρευνητικὴ ὑπόθεση, γιατὶ οἱ δυνατότητες ἐκμετάλλευσης τῆς φυλετικῆς ὑπόθεσης εἶναι ἀντίθετες μὲ τὴν ἐλευθερία ὅλων.
Γιατὶ ὁ Χὸμπς δὲν εἶναι πρόδρομος τοῦ Στάλιν
Ἡ Ἰόλη Πατέλλη ἔχει ἀφιερώσει μιὰ μελέτη στὴν ἀνάλυση τοῦ Χὸμπς, ὅπου δείχνει ὅτι ἡ ρύθμιση τῆς ἐπιστήμης ποὺ διακονεῖ μπορεῖ νὰ νοηθεῖ ὡς θεμιτὴ παρὰ τὸ ὅτι φαίνεται νὰ προιωνίζεται ζοφερὲς ὄψεις τοῦ κ΄ αἰώνα.
[…]
Ο Γιώργος Φαράκλας είναι καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου.