ΒΑΣΙΑΝΝΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ
Τχ. 157
Το παρόν άρθρο επικεντρώνεται στην ανάλυση των συνδέσεων της ψυχαναλυτικής αξίωσης για γνώση με το ζήτημα της αλήθειας εντός του φροϋδικού έργου, αναδεικνύοντας τη διπλή νοηματοδότηση του Sigmund Freud –εμπειριστική και ταυτόχρονα θεωρησιακή– για την πρόσκτηση της γνώσης από την ψυχανάλυση. Στο τελευταίο μέρος του άρθρου προτείνουμε την κριτική ανάγνωση της φροϋδικής θεώρησης περί αλήθειας μέσα από την έννοια της αληθουργίας [alèthurgie] που αντλείται από το έργο του Michel Foucault.
Η σχέση γνώσης και αλήθειας αποτελεί ιστορικά ένα από τα πιο σύνθετα ζητήματα στο πεδίο της φιλοσοφίας της επιστήμης, χαράσσοντας μια τομή ανάμεσα στον θετικισμό και τις αντι-θετικιστικές επιστημολογίες. Η επένδυση του επιστημονικού λόγου με τις ιδιότητες της αντικειμενικότητας και της πιστής αναπαράστασης της πραγματικότητας, όπως απαντάται στο εμπειριστικό πρότυπο σκέψης, πυροδότησε στον αντίποδα μια σειρά κριτικών θεωρήσεων που αναδεικνύουν τον ασυνεχή χαρακτήρα της επιστημονικής γνώσης. Ιδιαίτερα, το ρεύμα της γαλλικής επιστημολογίας, μέσα από το έργο του Gaston Bachelard και του Georges Canguilhem, αμφισβήτησε την ακλόνητη σύνδεση της επιστημονικής γνώσης με την αλήθεια, αναδεικνύοντας την αξία της αναδρομικής εξέτασης των γνωσιολογικών εμποδίων, των ασυνεχειών, αλλά και των κανόνων που μια επιστήμη επιβάλλει στο πεδίο της αρμοδιότητάς της. Υπό αυτό ακριβώς το πρίσμα των επιστημολογικών εμποδίων, κατά την ορολογία του Bachelard (1), ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι αμφισημίες, τα σημεία απροσδιοριστίας και αντιφάσεων, που εντοπίζονται στον τρόπο με τον οποίο η φροϋδική ψυχανάλυση ορίζει τις δικές της αξιώσεις επιστημονικής αντικειμενικότητας.
Η γέννηση της ψυχανάλυσης σηματοδότησε μια ριζική αναθεώρηση του ορθολογικά αυτοδύναμου υποκειμένου, μέσα από την υπόθεση του ασυνειδήτου ως μιας εξαιρετικά ισχυρής και ενεργητικής πλευράς του ανθρώπινου ψυχισμού, που τοποθετείται πέραν των ορίων της συνείδησης και συγκροτείται από τα πρώτα στάδια ανάπτυξης του ατόμου. Από τις ιδρυτικές θεμελιώσεις του Freud, η ανατροπή των παραδεδεγμένων επιστημονικών αντιλήψεων για την ανθρώπινη συμπεριφορά συνοδεύτηκε από τη διεκδίκηση μιας αναγνωρίσιμης θέσης για την ψυχανάλυση στο επιστημονικό πεδίο.
[…]
Η Βασιάννα Κωνσταντοπούλου είναι ψυχολόγος και ερευνήτρια, διδάκτορας Κοινωνικής Θεωρίας ΕΚΠΑ και μέλος της Ελληνικής Ψυχολογικής Εταιρείας (ΕΛΨΕ).
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Βλ. Gaston Bachelard, «Η μόρφωση του επιστημονικού πνεύματος: Το επιστημολογικό εμπόδιο», στο Γεράσιμος Κουζέλης (επιμ.), Επιστημολογικά κείμενα, μτφρ. Στ. Μπαλιάς, Νήσος, Αθήνα 1993, σ. 297-355.
