Μαρία Κομνηνού
τχ. 136
«Με την έκθεση του Γιώργου Λάππα έπαψα να φοβάμαι την τέχνη»
Σχόλιο μαθητή μετά από ξενάγηση στην έκθεση «Happy Birthday»
Η θέαση μιας έκθεσης, όπως αυτή του Γιώργου Λάππα, γεννά σημαντικά ερωτήματα: ποιος είναι ο ρόλος της τέχνης στη σημερινή εποχή της φρενίτιδας του «ορατού», ποιος είναι ο ρόλος του καλλιτέχνη σε μια περίοδο ψηφιακής αναπαραγωγής, τι σημαίνει ελληνικότητα στην τέχνη την περίοδο της παγκοσμιοποίησης και, τέλος, μπορεί η τέχνη να βοηθήσει στην περίοδο της κρίσης;
Ο Γιώργος Σεφέρης ήδη έχει θέσει το ερώτημα αν μπορεί η ποίηση να βοηθήσει. Στο ερώτημα αυτό, με έναν λογοτεχνικό και φανταστικό διάλογο, απαντά ο μεγάλος ιρλανδος ποιητής Seamus Heaney στην περίφημη μελέτη του The Redress of Poetry, όπου παραφράζει και ανασκευάζει την απαισιόδοξη άποψη του έ[1]λληνα ομολόγου του. Ο Σεφέρης υποστηρίζει ότι η ποίηση μπορεί ακόμη να προσφέρει στην Πόλη: «Μπροστά στο Εφετείο η ποιητική φαντασία δικαιώνεται καθώς συμπληρώνει ένα παρελθόν και προεικονίζει ένα μέλλον». Αυτή η ικανότητα της τέχνης να οικειοποιείται το ανοίκειο, να δίνει Λόγο και Μορφή στο ανείπωτο, να γεφυρώνει τον ορατό με τον αόρατο κόσμο, είναι και η μεγάλη δύναμη της τέχνης του Γιώργου Λάππα.
Η διαχρονία του ελληνισμού που διαπερνά το γλυπτικό σύμπαν του Λάππα έρχεται σε πρωτεϊκό διάλογο με τη διαχρονία της παγκόσμιας ιστορίας της γλυπτικής. Οι μικρές σπουδές που εκτίθενται στις βιτρίνες του Μουσείου Μπενάκη –επιλογές που έκαναν οι επιμελητές από το τεράστιο αρχείο που διατηρούσε στο εργαστήριό του ο Λάππας–, αλλά και οι μεγαλύτερες συνθέσεις του, αναδεικνύουν πώς ο καλλιτέχνης μεταπλάθει στοιχεία από την αρχαϊκή και την κλασική τέχνη, την ινδική τέχνη, τους ιμπρεσιονιστές (η μεταγραφή του περίφημου πίνακα του Εντουάρ Μανέ «Πρόγευμα στη Χλόη») και τον Τζιακομέτι. Καταγράφουν επίσης και την αλληλεπίδραση από τα ρεύματα της μοντέρνας και μεταμοντέρνας γλυπτικής, με τη δημιουργική χρήση από τον Λάππα ευτελών και βιομηχανικών υλικών, πλαστικού, γυαλιού, αλουμίνιου.
Η κατάβαση στον Άδη και η Νέκυια εμπνέουν τον γλύπτη να συνθέσει τη μεγάλη εγκατάσταση για την εξόντωση των Εβραίων της Θεσσαλονίκης. Η πλαστικότητα των μορφών που παρουσιάζονται σαν να αναδύονται από ένα περιβάλλον υγρό από αναθυμιάσεις θείου, αποτυπώνει μια συνέχεια του περάσματος από τη γέννα στον θάνατο. Οι σπουδές των ομαδικών συμπλεγμάτων που βλέπουμε στις γειτονικές βιτρίνες συντίθενται, εδώ, σε μια συγκλονιστική κατάβαση. Οι «αριθμημένοι» άρρενες Εβραίοι που συγκεντρώθηκαν από τις γερμανικές αρχές κατοχής σε ένα συγκεκριμένο τόπο, την Πλατεία Ελευθερίας στη Θεσσαλονίκη, βρίσκονται σε ένα διηνεκές παρόν, ανεβαίνουν τις σκάλες του μαρτυρίου, συντάσσονται και παρατάσσονται σε μια πορεία που προοικονομεί τον μαρτυρικό τους θάνατο στους θαλάμους αερίων. Εδώ ο πλατωνισμός του Λάππα συναντά τη βαθειά γνώση του της ψυχολογίας: επιλέγει να συνδυάσει σ’ ένα βίντεο αποσπάσματα από το «πείραμα του Miligram» με στιγμιότυπα από την έκθεση «Ντοκουμέντα και Γλυπτικά Τοπία από το Εβραϊκό Μουσείο της Θεσσαλονίκης» (2013). Το περίφημο αυτό πείραμα δείχνει πόσο εύκολα ένας συνηθισμένος άνθρωπος μπορεί να υπακούσει σε διαταγές και να βασανίσει έναν συνάνθρωπό του. Ο Λάππας σε ταραγμένους καιρούς αφήνει με το έργο του μια παρακαταθήκη αντίστασης στη διολίσθηση των κοινωνιών σε αυταρχικές και απάνθρωπες συμπεριφορές.
[…]
Η Μαρία Κομνηνού διδάσκει στο Τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ του ΕΚΠΑ, όπου διευθύνει και το Εργαστήριο Οπτικοακουστικών Μέσων. Είναι γραμματέας του ΔΣ της Ταινιοθήκης της Ελλάδος.
