Γαρυφαλλιά (Λέα) Μίχα
Τχ. 150-151-152
Το πέρασμα από τη σιωπή στη μνήμη του Ολοκαυτώματος δεν έγινε ούτε αυτόματα, ούτε ομαλά, ούτε κατά τρόπο γραμμικό και ευθύγραμμο. Πλήθος μελετών στην ελληνική και διεθνή βιβλιογραφία έχουν εξετάσει το ζήτημα της ανάδειξης της μνήμης ανά χώρα, ανά χρονική περίοδο, αναδεικνύοντας κάθε φορά τους παράγοντες εκείνους που εξηγούν την ιδιαίτερη μορφή που έλαβε διαχρονικά και ανά χώρα, αλλά και, κυρίως, την «καθυστέρηση». Ανάμεσα σε πλήθος εθνικών αφηγήσεων (τίνος υπόθεση είναι τελικά το Ολοκαύτωμα;), γεωγραφικών περιορισμών (έλαβε το Ολοκαύτωμα χώρα στο έδαφος της τάδε ή της δείνα χώρας;), ιδεολογικού υποστρώματος (υφέρπων ή φανερός, απειλητικός αντισημιτισμός) και άλλων, η μνήμη της γενοκτονίας των έξι εκατομμυρίων Εβραίων, του φρικτότερου ιστορικού γεγονότος της ευρωπαϊκής ιστορίας του 20ού αιώνα, αναζήτησε για δεκαετίες τη θέση της στην ιστορική μνήμη των ευρωπαϊκών και μη κοινωνιών.
Σήμερα, έχουμε πλέον διανύσει απόσταση 75 ετών από την ημέρα εκείνη που απελευθερώθηκε το στρατόπεδο συγκέντρωσης και εξόντωσης του Άουσβιτς-Μπίρκεναου, γεγονός που πολύ μεταγενέστερα σηματοδότησε την επέτειο της Διεθνούς Ημέρας Μνήμης των Θυμάτων του Ολοκαυτώματος, με το ψήφισμα υπ. αρ. 60/7 της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών, την 1η Νοεμβρίου 2005. Η σκέψη γι’ αυτό το κείμενο προέκυψε τόσο ύστερα από συζητήσεις με εκπαιδευτικούς όλων των βαθμίδων από διάφορες χώρες που ασχολούνται με τη διδασκαλία του Ολοκαυτώματος, όσο, και κυρίως, χάρη στις γόνιμες ανταλλαγές με συναδέλφους στο Ισραήλ και στην Ελλάδα. Η Οντέτ Βαρών-Βασάρ έχει επανειλημμένα θίξει το ζήτημα της ελληνικής περίπτωσης μέσα από την ανάλυση των παραγόντων εκείνων που συνέτειναν σε αυτήν.1
Τόσο στην ελληνική περίπτωση, όσο και σε άλλες ευρωπαϊκές, έχει συχνά αναλυθεί το ζήτημα της «καθυστέρησης» ως απόρροια της ορθολογικής επιλογής ενός πολιτικού μηχανισμού ή της ευρύτερης κοινωνίας, που διαχρονικά και για λόγους ιδεολογικούς ή/και πολιτικής σκοπιμότητας απέφευγε να εγγράψει τη μνήμη του Ολοκατώματος στον συμπαγή κορμό της εθνικής μνήμης. Στον αντίποδα αυτού, ορισμένοι τοποθετούν το παράδειγμα της ισραηλινής περίπτωσης, που συχνά χαρακτηρίζεται ως ο χώρος της «υπερβολικής μνήμης» ή ακόμα και της «εργαλειοποίησης της μνήμης», για λόγους εθνικής πολιτικής και με προέλευση και στόχους αμιγώς ιδεολογικής φύσης. Στο παρόν κείμενο επιχειρούμε, μέσα από την εξέταση της ισραηλινής περίπτωσης, να αναδείξουμε το γεγονός μέσα στην πολυπλοκότητά του, αποδομώντας τελεολογικούς αφορισμούς όπως τον παραπάνω.
[…]
Η Γαρυφαλλιά (Λέα) Μίχα είναι πολιτική επιστήμων, διευθύντρια του Γραφείου Βαλκανικών χωρών, Ελλάδας και Κύπρου, στη Διεθνή Σχολή για τη Μελέτη του Ολοκαυτώματος, στο Yad Vashem, Ισραήλ.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Οντέτ Βαρών-Βασάρ, Η ανάδυση μιας δύσκολης μνήμης. Κείμενα για τη γενοκτονία των Εβραίων, εκδ. Εστία, β΄ έκδ. επαυξημένη, Αθήνα 2013.
