Νίκος Κουρέτας
τχ. 136
Η συμμετοχή σε ένα αφιέρωμα στη μνήμη μιας πολυεπίπεδης και σύνθετης προσωπικότητας, όπως εκείνης του Θανάση Τζαβάρα, είναι εξαρχής μια πρόκληση. Όχι μόνο διότι έχουν γραφτεί και ειπωθεί πολλά για εκείνον, αλλά και διότι το πολυσχιδές της προσωπικότητας και η πολυγονία της προσφοράς του κάνουν κάθε αποτίμηση να ηχεί μερική και περιορισμένη.
Μέσα από αυτές τις σκέψεις ξεπήδησε απρόσκλητη στον νου μου η εικόνα του Θανάση στα παλαιοβιβλιοπωλεία της οδού Ιπποκράτους και των παρόδων της, σκυμμένου πάνω από σειρές παλαιών εκδόσεων, με ένα άδετο, φθαρμένο βιβλίο στο χέρι, τελείως απορροφημένου από το διάβασμά του. Τόση ήταν η προσήλωσή του στην παμπάλαιη έκδοση που μόλις είχε βρει, ώστε ο φίλος που τον έβλεπε δίσταζε μήπως τον διακόψει με έναν χαιρετισμό.
Αυτή η πλευρά του Θανάση, του ιστοριοδίφη των επιστημονικών του αναζητήσεων, ήταν πάντα σε εγρήγορση. Εξίσου με το παρόν, τον διακινούσε η προέλευση και η αλληλεπίδραση των ιδεών, καθώς και οι ψυχοκοινωνικές διαδρομές των δημιουργικών ανθρώπων.
Μου γεννήθηκε, λοιπόν, το ακόλουθο ερώτημα: ποια να ήταν άραγε η ατμόσφαιρα στην ψυχιατρική, για κάποιον έμφυτα φιλομαθή, που αντλούσε από το παρελθόν, όταν, εικοσιεξάχρονος γιατρός, μαζί με την Ελένη, ξεμπάρκαρε στο Παρίσι του 1965 και «έκρουε τας πύλας» ενός κόσμου με μια μοναδική διαθρεπτική παράδοση στην ειδικότητα που είχε επιλέξει; Ακολουθώντας λοιπόν την ιστοριοδιφική του κλίση, θα προσπαθήσω, με «ανίερη» συντομία, να σκιαγραφήσω την πλούσια παράδοση της ψυχιατρικής στη Γαλλία.
Οι αρχές ανάγονται στον Διαφωτισμό, στις ανθρωπιστικές ιδέες του 18ου αιώνα και εκείνες των Εγκυκλοπαιδιστών, που οραματίζονταν μια κοινωνία απελευθερωμένη από την καταπίεση και τις δεισιδαιμονίες. Ιδρύθηκαν, εκείνη την εποχή, ειδικευμένα τμήματα στα νοσοκομεία των μεγάλων πόλεων της Γαλλίας και «οίκοι θρησκευτικής υγείας», στελεχωμένοι από μοναχούς και μοναχές. Παράλληλα όμως, εξακολουθούσαν να λειτουργούν οι φυλακές στη Βαστίλλη και στις Vincennes, καθώς και απομονωμένοι χώροι στα γενικά νοσοκομεία, στους οποίους συναγελάζοντο μαζί με τους ψυχωσικούς, απείθαρχοι ζητιάνοι, κορίτσια ελαφρών ηθών, περιπλανώμενοι άστεγοι, συφιλιδικοί κ.ά.
Η χαοτική κατάσταση που επικρατούσε, οδήγησε έναν εμπνευσμένο ιατρό και διευθυντή στο φιλανθρωπικό άσυλο της Bicètre και αργότερα στη Σαλπετριέρη (Salpêtrière), να επιχειρήσει την πρώτη συστηματική, άκρως επιστημονική για την εποχή, περιγραφή και διαφοροποίηση των ψυχικών νοσημάτων και να επιμείνει στην απαλλαγή από τη βίαιη και απάνθρωπη καταστολή των συμπεριφορών, που δυσανασχετούσαν τον κοινωνικό περίγυρο. Πρόκειται για τον πρώτο μεγάλο μεταρρυθμιστή στην ψυχιατρική, τον Phillipe Pinel (1745-1826).
Εικοσιπέντε χρόνια νεότερός του και μετά από θητεία σε άσυλα της νότιας Γαλλίας, εμφανίσθηκε στη Σαλπετριέρη ο J. E. D. Esquirol (1772-1840). Έγινε ο αγαπητός μαθητής του Pinel και όταν μετακινήθηκε στον δικό του κλινικό χώρο, στο Charenton, θεμελίωσε μια νέα σχολή ψυχιατρικής.
[…]
Ο Νίκος Κουρέτας είναι ψυχίατρος, τακτικό μέλος της Ελληνικής Ψυχαναλυτικής Εταιρείας και της Αμερικανικής Ψ.Ε.