Μίλτος Φραγκόπουλος
Τχ. 150-151-152
Είναι γνωστές οι ρήσεις για το αδύνατον της καλλιτεχνικής ή ποιητικής αναπαράστασης του Ολοκαυτώματος. Είναι όντως, από τη σκοπιά του πολιτισμού μας, αδύνατο να εκφράσεις, με την απαιτούμενη «αισθητική απόσταση», το αδιανόητο.
Γιατί ως τέτοιο προβάλλει το Ολοκαύτωμα του Β΄ Παγκοσμίου Πόλεμου. Κι ίσως όχι μόνο στα δικά μας μάτια, δηλαδή των Ευρωπαίων της νεωτερικότητας, αλλά και γενικότερα, πανανθρώπινα, καθώς αντιβαίνει εκείνο που μας προσδιορίζει ως είδος. Η ύπαρξη, μας λένε οι παλαιοντολόγοι, του homo sapiens (συμπεριλαμβανομένου και του sapiens neanderthalis), γίνεται κατά πρώτον αντιληπτή από ευρήματα που δείχνουν μια φροντίδα για τους νεκρούς. Για τον λόγο αυτόν, το γεγονός της συσσώρευσης χιλιάδων ανθρώπινων πτωμάτων πεταμένων ανάκατα μέσα σε πελώριους λάκκους, όπως στις μαζικές εκτελέσεις του Μπάμπι Γιαρ, δεν αντέχει σε μια αισθητικά επεξεργασμένη αναπαράσταση και μπορεί να σταθεί μόνο σαν μια αποτύπωση, μια καταγραφή –απέναντι στην οποία η πρώτη σου αντίδραση είναι να αποστρέψεις το βλέμμα αποτροπιασμένος– και να μείνει σαν ένα βοήθημα της μνήμης.
Το ίδιο και τα αποστεωμένα σώματα πριν από τη θανάτωση ή τα πρόσωπα με το κενό βλέμμα, ακόμα και στις φωτογραφίες από τις μέρες της απελευθέρωσης των στρατοπέδων, τους πρώτους μήνες του 1945. Έχουν χάσει την ανθρώπινη ιδιότητά τους, την ανθρωπιά τους.
Κι είναι ολωσδιόλου αδιανόητο, αυτό που δεν χωράει ο νους σου: όλοι αυτοί βασανίστηκαν και θανατώθηκαν με έναν τόσο οδυνηρό αλλά και εξευτελιστικό τρόπο, επειδή απλώς υπήρξαν, γιατί ήταν αυτοί που ήταν.
Έτσι, πέραν της τεκμηρίωσης του αδιανόητου εγκλήματος του οποίου υπήρξαν θύματα, δεν ξέρω αν μου επιτρέπεται να τους κοιτάζω. Κι αν το κάνω, με τον ευγενή σκοπό να συνδεθώ, να ταυτιστώ και να νιώσω πως συμπάσχω μαζί τους, δεν ξέρω πώς θα αποφύγω τη μομφή που υπαινίσσεται ο Αντόρνο, ότι η ενασχόλησή μου με τις εικόνες αυτές ξεκινά από έναν «ηδονοβλεπτικό σαδομαζοχισμό» (voyeuristic sadomasochism). Ίσως εκείνοι στους οποίους επιτρέπεται να μιλήσουν και να εκφραστούν λογοτεχνικά και καλλιτεχνικά για το Ολοκαύτωμα είναι εκείνοι που το έζησαν – αλλά (τι μοίρα κι αυτή;) κι από εκείνους, που αφού επέζησαν μίλησαν γι’ αυτό, πολλοί αυτοκτόνησαν. Μπορείς τελικά να μιλήσεις;
[…]
Ο Μίλτος Φραγκόπουλος είναι συγγραφέας, ιστορικός τέχνης, αναπληρωτής διευθυντής Σπουδών στη Σχολή Βακαλό.
