Γεράσιμος Κακολύρης
τχ. 130-131
Το Ισχύς νόμου απαρτίζεται από δύο κείμενα διαλέξεων του Ζακ Ντερριντά (Jacques Derrida, 1930-2004). Το πρώτο, το οποίο φέρει τον τίτλο «Περί του δικαιώματος στη δικαιοσύνη / Από το δίκαιο στη δικαιοσύνη», εκφωνήθηκε τον Οκτώβριο του 2009 στο Cardozo Law School της Νέας Υόρκης, στο συνέδριο «Deconstruction and the Possibility of Justice». Το δεύτερο κείμενο, το «Προωνύμιο του Μπένγιαμιν», το οποίο εστιάζει στο άρθρο του Βάλτερ Μπένγιαμιν (Walter Benjamin, 1892-1940) Για μια κριτική της βίας (Zur Kritik der Gewalt, 1921), αρχικά διανεμήθηκε στο ίδιο συνέδριο, ενώ δόθηκε ως διάλεξη το επόμενο έτος, στις 26 Απριλίου 1990, στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, στο πλαίσιο του συνεδρίου με τίτλο «Nazism and the “Final Solution”». Όπως ορθά παρατηρεί στο κατατοπιστικό υπόμνημά του ο μεταφραστής του βιβλίου Βαγγέλης Μπιτσώρης, τον συνδετικό κρίκο των δύο κειμένων αποτελεί η σχέση μεταξύ δικαιοσύνης και δικαίου. Ενώ, όμως, ο Μπένγιαμιν υπερασπίζεται την κατάλυση του δικαίου στο όνομα της δικαιοσύνης, ο Ντερριντά υπερασπίζεται όχι την κατάλυσή του αλλά την ατελεύτητη βελτιωσιμότητά του μέσω της αποδόμησής του από τη διαρκώς ελευσόμενη, μη αποδομήσιμη δικαιοσύνη. Πριν προχωρήσουμε, όμως, θα αποτελούσε μεγάλη παράλειψη εάν δεν αναφερόμασταν στην εξαιρετική μετάφραση του Μπιτσώρη, ενός ανθρώπου που γνωρίζει το έργο του Ντερριντά όσο λίγοι, τις εκτεταμένες σημειώσεις του, αλλά και το λεξιλόγιο που έχει προστεθεί στο τέλος του βιβλίου. Αποτελεί πραγματικά μεγάλη τύχη που αρκετά βιβλία του Ντερριντά ευτύχησαν να μεταφραστούν στα ελληνικά από τον Μπιτσώρη, είναι δε κρίμα που τα μεταφραστικά του «δώρα» γίνονται όλο και πιο σπάνια.
Η διάλεξη «Περί του δικαιώματος στη δικαιοσύνη / Από το δίκαιο στη δικαιοσύνη» σηματοδότησε την αφετηρία μιας περισσότερο ρητής ενασχόλησης του Ντερριντά με ηθικά και πολιτικά ζητήματα. Μέχρι τότε, η κυριότερη ίσως κριτική που απευθυνόταν στην αποδόμηση ήταν ότι αποτελούσε μορφή ενός βάναυσου μηδενιστικού κειμενικού ελεύθερου παιχνιδιού, το οποίο απειλούσε να υποσκάψει ανεπανόρθωτα τον ορθολογισμό, τη γνώση, την ηθική, τα δυτικά αξιολογικά συστήματα, συμπεριλαμβανομένων και των δημοκρατικών αξιών εν γένει. Στο συγκεκριμένο κείμενο, ο Ντερριντά προβαίνει σε έναν διαχωρισμό ανάμεσα στη δικαιοσύνη και το δίκαιο ή τον νόμο. Οι νόμοι (για παράδειγμα, οι νόμοι ενός κράτους) είναι ιστορικά θεσμοθετημένοι, δηλαδή αποτελούν ιστορικές κατασκευές που ως τέτοιες υπόκεινται σε αλλαγή, βελτίωση ή κατάργηση. Με άλλα λόγια, οι νόμοι είναι αποδομήσιμοι. Όχι όμως η δικαιοσύνη. Διότι η δικαιοσύνη είναι αυτή που αποδομεί τον νόμο ή δυνάμει της οποίας ο νόμος μπορεί να αποδομηθεί. Όταν ζητάμε την κατάργηση ενός νόμου επειδή τον θεωρούμε άδικο, αυτό το κάνουμε στο όνομα της δικαιοσύνης. Μιας δικαιοσύνης που, όμως, είναι εσαεί υπό έλευση, διότι, ενάντια σε διάφορες πολιτικές θεολογίες, δεν μπορεί ποτέ να συμπέσει με τους εκάστοτε νόμους.
Ο Γεράσιμος Κακολύρης διδάσκει σύγχρονη ηπειρωτική φιλοσοφία στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.
