Δημήτριος-Γεώργιος Χ. Πατσίκας
τχ. 150-152
Η ελληνική πολιτική και συνταγματική ιστορία βρίθει έκτακτων συνθηκών, ανωμαλιών και εκτροπών. Όλα τα δημοψηφίσματα που έγιναν μέχρι και την επτάχρονη δικτατορία των συνταγματαρχών διεξήχθησαν υπό καθεστώς πολιτικής και κοινωνικής αναταραχής, αφορούσαν δε είτε το πρόσωπο του βασιλιά είτε τη μορφή του πολιτεύματος. Με το δημοψήφισμα της 8ης Δεκεμβρίου 1974 τέθηκε οριστικό τέλος στο πολιτειακό ζήτημα και έγινε η μετάβαση στη Γ΄ Ελληνική Δημοκρατία. Στην παρούσα μελέτη καταγράφονται τα ιστορικά συμβάντα που προηγήθηκαν του δημοψηφίσματος, οι κανόνες διεξαγωγής και τα αποτελέσματά του, καθώς και οι κυριότερες παρεμβάσεις των πρωταγωνιστών της εποχής τόσο πριν όσο και μετά την ομαλή διεξαγωγή του.
1. Προδιάθεση
Στην πολυτάραχη πολιτική ζωή του νεοελληνικού κράτους, που προσεγγίζει οσονούπω τους δύο αιώνες, συναντά κανείς συνολικά εννέα δημοψηφίσματα, σε οκτώ από τα οποία αντικείμενο ήταν είτε το πρόσωπο του βασιλιά είτε η μορφή του πολιτεύματος. Τις περισσότερες φορές δεν υπήρχε ρητή συνταγματική πρόβλεψη για τη διεξαγωγή των δημοψηφισμάτων, καθώς πριν από τη ριζική αναθεώρηση του 1975 και τη θέσπιση του άρθρου 44 του ισχύοντος Συντάγματος μόνο το Σύνταγμα του 1927 στο άρθρο 125 προέβλεπε δημοψηφισματική διαδικασία. Εντούτοις, η διεξαγωγή τους επιβαλλόταν κάθε φορά από τις επικρατούσες συνθήκες πολιτικής και κοινωνικής αναταραχής. Σχεδόν ποτέ, άλλωστε, δεν πληρούνταν τα εχέγγυα για το αδιάβλητο της ψηφοφορίας και των αποτελεσμάτων αυτής.
Ειδικότερα, η πρώτη επαφή με τον θεσμό έλαβε χώρα το τελευταίο δεκαήμερο του Νοεμβρίου του 1862, όταν σε ένα προσωπικό δημοψήφισμα (plebiscitum) αναδείχθηκε ως νέος βασιλιάς ο πρίγκιπας Αλφρέδος, δευτερότοκος υιός της βασίλισσας του Ηνωμένου Βασιλείου Βικτωρίας. Η πανηγυρική εκλογή του, όμως, ματαιώθηκε, καθώς υπήρχε διάταξη στο Πρωτόκολλο του Λονδίνου του 1830 που απαγόρευε την ενθρόνιση μέλους βασιλικής οικογένειας προερχόμενου από τις τρεις μεγάλες δυνάμεις – Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία και Ρωσία.
Αρκετά χρόνια αργότερα και συγκεκριμένα στις 11 Νοεμβρίου 1920, προκηρύχθηκε δημοψήφισμα από την τότε νεοεκλεγείσα αντιβενιζελική-φιλοβασιλική κυβέρνηση υπό τον Δημήτριο Ράλλη για την επάνοδο του βασιλιά Κωσταντίνου Β΄. Σύμφωνα με τα επίσημα αποτελέσματα, ο βασιλιάς έλαβε το 99% των ψήφων, γεγονός που οδήγησε στον χαρακτηρισμό τού εν λόγω δημοψηφίσματος ως «εκλογικής παρωδίας».
Το τρίτο δημοψήφισμα πραγματοποιήθηκε στις 13 Απριλίου 1924, κατόπιν ψηφίσματος της κυβέρνησης του Αλέξανδρου Παπαναστασίου, και σχετιζόταν με την οργάνωση της χώρας ως δημοκρατίας κοινοβουλευτικής μορφής. Το εκλογικό σώμα τάχθηκε κατά πλειοψηφία (69,95%) υπέρ της αβασίλευτης προεδρευόμενης δημοκρατίας.
[…]
Ο Δημήτριος-Γεώργιος Χ. Πατσίκας είναι υποψήφιος διδάκτωρ Νομικής Σχολής, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, υπότροφος ΙΚΥ. ([email protected])
