Θάνος Λίποβατς
Τχ. 155-156
H σχέση του Πολιτικού με το Ηθικό έχει πολλές πτυχές. Αλλά και τα δύο αναφέρονται σε μία έννοια του υποκειμένου των δρώντων. Στη φιλοσοφία και στις ανθρωπιστικές επιστήμες προϋποτίθεται πάντα ρητά ή άρρητα μία θεωρία του υποκειμένου. Η φροϋδική ψυχανάλυση έχει μία ρεαλιστική και διαφοροποιημένη εμπειρία και θεωρία, η οποία υπερβαίνει τόσο τον υλιστικό εμπειρισμό όσο και τον ιδεαλιστικό ορθολογισμό. Στην αρχή παρουσιάζουμε συνοπτικά τις αρχές της ψυχανάλυσης, πριν ακολουθήσει η ανάλυση της σχέσης Πολιτικού-Ηθικού.
Ι. Το υποκείμενο και ο Άλλος
Η πρώτη δομική διάσταση την οποία συναντά το υποκείμενο μαζί αλλά ένθεν της γλώσσας είναι το φαντασιακό. Σύμφωνα με τον Λακάν (Lacan), το υποκείμενο εγκλωβίζεται ήδη από την ηλικία 6 μέχρι 18 μηνών στην σαγήνη της «ωραίας εικόνας». Ερωτεύεται την «ωραία ολότητα» του σώματός του μέσα στον καθρέπτη και την «υιοθετεί». Αυτό θεμελιώνει αργότερα τη σχέση του με την εσωτερική εικόνα, τον «εαυτό» του. Αλλά το ίδιο συμβαίνει και με την εξιδανικευμένη εικόνα κάθε άλλου προσώπου. Με την εικόνα (του εαυτού και του άλλου), το υποκείμενο διατηρεί όμως αμφίρροπες σχέσεις έλξης και απώθησης, αγάπης και μίσους, εφόσον αισθάνεται ότι γίνεται δέσμιό τους.
Οι δύο ακραίες περιπτώσεις που εμφανίζονται εδώ είναι η πόλωση και η απόλυτη ταύτιση (συγχώνευση/σύγχυση). Η πόλωση συνεπάγεται την μανιχαϊκή επιθετικότητα και βία ενάντια στην εικόνα ενός δαιμονοποιημένου άλλου, όταν το υποκείμενο δεν έχει ακόμα ανακαλύψει τις δυνατότητες διαμεσολάβησης και διαφοροποίησης που του προσφέρει μια (μη εργαλειακή) σχέση με τη γλώσσα και με τον Νόμο. Η απόλυτη ταύτιση με τον άλλον σημαίνει δε την μυστική και υποτακτική σύγχυση του εαυτού με τον εξιδανικευμένον άλλο, ενέχει τον ναρκισσισμό και την καταστροφικότητα. Έτσι, κάθε ολική ταύτιση, εξιδανίκευση και αδιαμεσολάβητη ολότητα/ενότητα, δίχως ανομοιογένειες και χρονικότητα, ευνοούν και οδηγούν στη βία και στην κυριαρχία, όπως και η πόλωση.
Ο στόχος της ψυχανάλυσης έγκειται ωστόσο στην αποκρυπτογράφηση από το υποκείμενο των συμπτωμάτων, των ονείρων του, κτλ., και στην ενσωμάτωσή τους σε μια εκ των υστέρων συμβολική (γλωσσική) κατασκευή της ιστορίας του.
[…]
Ο Θάνος Λίποβατς είναι ομότιμος καθηγητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.
