Τχ. 158-159
Θανάσης Κίζος
Εισαγωγή
Τα Ελληνικά νησιά κατοικούνται από ανθρώπινους πληθυσμούς που τα διαχειρίζονται εδώ και χιλιετίες, και οι παρεμβάσεις αυτές έχουν συμβάλει στη διαμόρφωση του περιβάλλοντος και του τοπίου τους. Σε προβιομηχανικές κοινωνίες και παραγωγικά συστήματα, η ένταση της διαχείρισης, τόσο όσον αφορά το ποσοστό της έκτασης κάθε νησιού που γίνεται αντικείμενο ενεργής διαχείρισης, όσο και το πόσο έντονη από άποψη εισροών είναι αυτή η διαχείριση, εξαρτάται από το μέγεθος του πληθυσμού και τη διαθέσιμη τεχνολογία. Σε πολλά από τα νησιά της Ελλάδας, ο πληθυσμός, και άρα και η ένταση της διαχείρισης, ποικίλλει. Ο 18ος σε μερικά, αλλά κυρίως ο 19ος αιώνας στα περισσότερα, καθώς και οι πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα σε όλα αποτελούν μια περίοδο στη διάρκεια της οποίας ο πληθυσμός τους έφτασε σε επίπεδα που είτε είχαν βιώσει ξανά για περιορισμένες χρονικές περιόδους στην αρχαιότητα, είτε –συχνότερα– δεν είχαν δει ξανά ποτέ στο παρελθόν. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι πρόκειται για μια περίοδο εκρηκτικής αύξησης του παγκόσμιου πληθυσμού και μεγάλης αύξησης του πληθυσμού και στη Μεσόγειο, ως αποτέλεσμα μιας σειράς οικονομικών και κοινωνικών μεταβολών. Έκτοτε, ο παγκόσμιος πληθυσμός και ο πληθυσμός της Μεσογείου συνεχίζει να αυξάνεται, αλλά στα περισσότερα νησιά μειώνεται ή διατηρείται σταθερός, όπως θα δούμε και αναλυτικά στη συνέχεια.
Το αποτέλεσμα της αύξησης του πληθυσμού από τον 18ο έως τα μέσα του 20ού αιώνα στα νησιά ήταν να αυξηθεί η ένταση της χρήσης των πόρων και το εύρος των πόρων που διαχειρίζονταν οι άνθρωποι. Αυτό δεν συνεπάγεται ότι τα νησιά ήταν αυτάρκη –δεν ήταν και συχνά είχαν πολύ εμπορευματικές καλλιέργειες (όπως κρασί και λάδι), τις οποίες πουλούσαν σε μακρινές αγορές για να προμηθευτούν τρόφιμα–, αλλά ότι μεγιστοποιήθηκε η χρήση περιορισμένων, πολλές φορές, πόρων.
Η μεγαλύτερη σε σχέση με άλλες εποχές, λοιπόν, ένταση και η αύξηση του πληθυσμού θα πρέπει να θεωρηθούν ως άμεσα υπεύθυνες για τη διαμόρφωση σημαντικού μέρους του τοπίου των νησιών· αυτού, μάλιστα, που σήμερα θεωρείται «παραδοσιακό», αγροτικό τοπίο ή μη.
[…]
Ο Θανάσης Κίζος είναι καθηγητής με εξειδίκευση στη «Γεωγραφία της Υπαίθρου» στο Τμήμα Γεωγραφίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου στη Μυτιλήνη.
