Ύστερη αρχαιότητα: Αποτίμηση μιας εποχής

 

Για το βιβλίο: Πολύμνια Αθανασιάδη, Η άνοδος της μονοδοξίας στην ύστερη αρχαιότητα, μτφρ. Ειρήνη Μητούση, Εστία, Αθήνα 2017, 260 σ.

Αντιγόνη Σαμέλα

τχ. 145-146

Στο ερώτημα «Ρωμαϊκή παρακμή ή ύστερη αρχαιότητα;» που έθεσε το 1977 ο ιστορικός ιδεών Henri-Irénée Marrou στο ομότιτλο βιβλίο του, η Πολύμνια Αθανασιάδη προκρίνει το πρώτο, ακόμα και όταν χρησιμοποιεί τον δόκιμο πια όρο «ύστερη αρχαιότητα» για να χαρακτηρίσει την εποχή που αρχίζει μετά τη βασιλεία του Δέκιου, στα μέσα του 3ου μ.Χ. αιώνα, και τελειώνει στα χρόνια του Ιουστινιανού. Όσοι αρνούνται να δουν την επικράτηση των μονοθεϊστικών θρησκειών ως παρακμή και επιθυμούν να εντάξουν ακόμα και το Ισλάμ στις φιλοσοφικές, νομικές και ερμηνευτικές παραδόσεις της ύστερης αρχαιότητας εκτείνουν την εν λόγω εποχή από την αρχή του χριστιανισμού μέχρι το τέλος της πρώτης χιλιετίας. Η θετική αποτίμηση της ύστερης αρχαιότητας ανάγεται στον Βιεννέζο ιστορικό τέχνης Alois Riegl. Όπως έγραψε το 1929 ο Walter Benjamin, για το έργο του Υστερορωμαϊκή καλλιτεχνική παραγωγή, ο Riegl «ήρθε σε ρήξη με τη θεωρία “περιόδων παρακμής” και αναγνώρισε σε αυτό που πρότερα ονομαζόταν παλινδρόμηση στη βαρβαρότητα μια νέα εμπειρία του χώρου, μια νέα καλλιτεχνική αντίληψη (Kunstwollen)». Αυτή η ιστοριογραφική προσέγγιση αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για τον ομότιμο καθηγητή στο Πρίνστον Peter Brown. Η καταστροφολογική θεώρηση της ιστορικής εξέλιξης του αρχαίου κόσμου έχει τις ρίζες της στο μνημειώδες έργο του Γίββωνα, Η ιστορία της παρακμής και της πτώσης της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (1776-1788). Την απαισιοδοξία του συμμερίζονται ο Ramsay MacMullen, ομότιμος καθηγητής στο Γιέηλ, και η Πολύμνια Αθανασιάδη, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Η Αθανασιάδη γράφει για την «άβυσσο» που χωρίζει τον «φθίνοντα αρχαίο κόσμο από τους προκατόχους του», καθώς ο πλουραλισμός δίνει τη θέση του στη μονοδοξία, η ανθρωποκρατία επισκιάζεται από τη θεοκρατία και η ανεκτικότητα εκλείπει υπό την πίεση της γενικευμένης θρησκευτικής μισαλλοδοξίας. Η συγγραφέας αναφέρεται στη χριστιανική «πρακτική της ολικής καταστροφής ναών μαζί με τα ιερά άλση που τους περιβάλλουν», στη δαιμονοποίηση της αίρεσης, στη βίαιη επιβολή δογματικών θέσεων στις εκκλησιαστικές συνόδους, στις διώξεις που υπέστησαν «αντικαθεστωτικοί» φιλόσοφοι, όπως ο Δαμάσκιος την εποχή του Ιουστινιανού, και στον εξοβελισμό κάθε πνευματικής αναζήτησης εξαιτίας της επικράτησης της εξ αποκαλύψεως αλήθειας.

[…]

Η Αντιγόνη Σαμέλα είναι κοινωνιολόγος-ιστορικός της ύστερης αρχαιότητας.

 

Δείτε Επίσης

Αφήστε μια απάντηση

IΔPYTHΣ Σταμάτης Χρυσολούρης

EKΔOTEΣ Νίκος Αλιβιζάτος, Γρηγόρης Ανανιάδης, Στέφανος Πεσμαζόγλου

ΣYNTAKTIKH EΠITPOΠH Έφη Αβδελά, Νίκος Αλιβιζάτος, Γρηγόρης Ανανιάδης, Νικόλας Βαγδούτης, Θανάσης Βαλαβανίδης, Οντέτ Βαρών Βασάρ, Λίνα Βεντούρα, Κώστας Βλασόπουλος, Κώστας Γαβρόγλου, Γιώργος Γιαννακόπουλος, Γιώργος Γιαννουλόπουλος, Έλλη Δρούλια, Χάρης Εξερτζόγλου, Ελευθερία Ζέη, Όλγα Θεμελή, Βίκυ Ιακώβου, Γιώργος Ιωαννίδης, Γιώργος Καραβοκύρης, Αλέξανδρος Κεσσόπουλος, Αλέξανδρος Κιουπκιολής, Λούση Κιουσοπούλου, Ηλίας Κούβελας, Μάκης Κουζέλης, Νίκος Κουραχάνης, Δημήτρης Κυρτάτας, Σαράντης Λώλος, Γιώργος Μαλάμης, Αχιλλέας Μητσός, Αλεξάνδρα Μπακαλάκη, Γιάννης Μπαλαμπανίδης, Λάμπρος Μπαλτσιώτης, Ρίκα Μπενβενίστε, Βαγγέλης Μπιτσώρης, Στρατής Μπουρνάζος, Ανδρέας Πανταζόπουλος, Κατερίνα Ροζάκου, Άκης Παπαταξιάρχης, Στέφανος Πεσμαζόγλου, Ειρήνη Σκαλιώρα, Αθηνά Σκουλαρίκη, Γιάννης Σταυρακάκης, Κώστας Τσιαμπάος, Σάββας Τσιλένης, Δημήτρης Χριστόπουλος, Κώστας Χριστόπουλος, Θωμάς Ψήμμας.

ΓPAMMATEIA ΣYNTAΞHΣ Γρηγόρης Ανανιάδης, Βίκυ Ιακώβου, Αλέξανδρος Κεσσόπουλος, Γιώργος Μαλάμης, Γιάννης Μπαλαμπανίδης, Στέφανος Πεσμαζόγλου, Σάββας Τσιλένης

KAΛΛITEXNIKH EΠIMEΛEIA Βουβούλα Σκούρα

ΔIEYΘYNTHΣ EKΔOΣHΣ Γιώργος Γουλάκος

ΔIOPΘΩΣH KEIMENΩN Αναστασία Λαμπροπούλου

HΛEKTPONIKH ΣEΛIΔOΠOIHΣH-ΦIΛMΣ Eκδόσεις νήσος, Σαρρή 14, 105 53 Αθήνα, τηλ.: 210.3250058

EKTYΠΩΣH Kωστόπουλος Γιώργος, Aκομινάτου 67-69, τηλ.: 210.8813.241

BIBΛIOΔEΣIA Βασ. & Ζαχ. Μπετσώρη O.Ε., Στ. Γονατά 13A, τηλ.: 210.5743.783

ΕΙΔΟΠΟΙΗΣΕΙΣ

Εισάγετε το email σας για να ενημερώνεστε για τα νέα άρθρα