Πανεπιστήμιο Κρήτης, Ρέθυμνο 2015, 384 σ.
Παντελής Λέκκας
τχ. 134-135
Ο συλλογικός αυτός τόμος είναι ένας ωραίος καρπός του ερευνητικού προγράμματος Θαλής. Πλούσιος σε πληροφορίες, αναλύσεις και ερμηνείες, προσθέτει πολλά στη γνώση και στην κατανόησή μας για άδηλες όψεις της νεότερης και σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Κεντρικό θέμα είναι πώς εκδηλώνεται η λεγόμενη δημόσια κοινωνικότητα, ιδίως η αστική, στην Ελλάδα από τον ύστερο 19ο μέχρι τον πρώιμο 21ο αιώνα. Με την έννοια της δημόσιας κοινωνικότητας, οι συντελεστές του τόμου αντιλαμβάνονται κάθε μορφή εμπρόθετης δράσης που οδηγεί τους ανθρώπους να συνάπτουν σχέσεις και να προβαίνουν σε δημόσιες ενέργειες, με βάση κοινές ιδέες ή αξίες, κοινές μέριμνες ή ταυτότητες, κοινές επιδιώξεις ή προοπτικές.
Η έννοια της δημόσιας κοινωνικότητας παρουσιάζει ενδιαφέρον, επειδή μας επιτρέπει να παρακολουθήσουμε τους διαφορετικούς τρόπους με τους οποίους η εθελοντική συλλογική δράση κρυσταλλώνεται σε θεσμούς, που στην πραγματικότητα αποτελούν κοινωνικά δίκτυα, «δίκτυα εμπιστοσύνης». Πρόκειται για έννοια που οδηγεί σε κατά βάση φαινομενολογικές προσεγγίσεις, οι οποίες εστιάζουν στην εμπρόθετη υποκειμενική δράση με δημόσιο προσανατολισμό και στα νοήματα με τα οποία η δράση αυτή επενδύεται. Τούτο υπονοείται και στην προσπάθεια όλων σχεδόν των συγγραφέων να διερευνήσουν πώς γράφεται η ιστορία «από κάτω» και πώς τα νοήματα που φέρουν οι δημόσιες ενέργειες και πρωτοβουλίες των ανθρώπων μεταβάλλονται ανάλογα με τις περιστάσεις, αλλά και μερικές φορές μεταβάλλουν τα ίδια τις συνθήκες μέσα στις οποίες είχαν αρχικά γεννηθεί.
Οι αρετές μιας τέτοιας σκοπιάς είναι σημαντικές. Η διεπιστημονικότητα είναι η πρώτη: τα άρθρα που συνθέτουν τον τόμο έχουν γραφτεί από ιστορικούς, κοινωνικούς ανθρωπολόγους, κοινωνιολόγους και πολιτικούς επιστήμονες, ο καθένας από τους οποίους νιώθει άνετα με την πλαισίωση του ιδιαίτερου αντικειμένου της έρευνάς του, από την εύπλαστη έννοια της δημόσιας κοινωνικότητας. Ένα άλλο πλεονέκτημα είναι η δυνατότητα που προσφέρεται από τη συγκεκριμένη θεωρητική αφετηρία, για την κριτική αναθεώρηση της συμβατικής διάκρισης ανάμεσα στο κράτος και στην κοινωνία των πολιτών. Όπως φαίνεται με διάφορους τρόπους στον τόμο, η σχέση της κοινωνίας των πολιτών με το κράτος είναι πολύ πιο σύνθετη από ό,τι συνήθως φανταζόμαστε. Τούτο μάλιστα ισχύει ιδιαίτερα στην ελληνική περίπτωση, όπου ούτε η διάκριση ανάμεσα στο κράτος και το μη-κράτος ήταν ποτέ απόλυτη, αλλά ούτε και η σχέση μεταξύ τους προδιαγεγραμμένη.
[…]
Ο Παντελής Λέκκας διδάσκει στη Σχολή Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών.
