Για το βιβλίο: Κύρκος Δοξιάδης, Ο Foucault της φιλοσοφίας και της αριστεράς, εκδ. Νήσος, Αθήνα 2015, 310 σ.
Γεράσιμος Κακολύρης
τχ. 134-135
«Ο Foucault μού αρέσει γιατί με βολεύει – τον βρίσκω χρήσιμο. Χρήσιμο ίσως περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον σύγχρονο στοχαστή, και εκεί συνίσταται ο φουκωισμός μου. Χρήσιμο ως προς τι; Χρήσιμο για την εξυπηρέτηση κάποιων εμμονών μου. Απομονώνω μία από αυτές: την κριτική της εξουσίας»
(Κ. Δοξιάδης, Ο Foucault, σ. 139).
Παρά την πολλαπλότητα των υπό διαπραγμάτευση θεμάτων (ιδεολογία, νεοφιλελευθερισμός, ανάλυση λόγου, κ.ά.), θα διακινδυνεύαμε να πούμε ότι κοινή συνισταμένη των δεκατριών κειμένων του τόμου Ο Foucault της φιλοσοφίας και της αριστεράς αποτελεί το ζήτημα της «κριτικής» της εξουσίας, όπως αυτή σχηματοποιείται στο έργο του Μισέλ Φουκώ. Για τον Δοξιάδη, «η εξουσία ήταν ο σταθερός στόχος της κριτικής του Foucault» (σ. 204). Μια κριτική της εξουσίας που «αποφεύγει τον οικονομικό αναγωγισμό», πράγμα που συνετέλεσε στο να καταστεί χρήσιμο εργαλείο στα χέρια νέων κοινωνικών κινημάτων «ο χαρακτήρας των οποίων δεν είναι κυρίως οικονομικός» (σ. 11). Αυτή ακριβώς η αποφυγή του οικονομικού αναγωγισμού, μας επιτρέπει να προσεγγίσουμε τον καπιταλισμό, όχι απλώς ως οικονομικό σύστημα αλλά ως σύστημα εξουσίας, το ισχυρότερο από τη Βιομηχανική Επανάσταση και μετά, που, στην πλέον γυμνή μορφή του σήμερα, ταυτίζεται με αυτό που αποκαλείται «νεοφιλελευθερισμός».
Ενάντια σε εκείνους που τείνουν να ερμηνεύουν τη φουκωική αρχαιολογία-γενεαλογία απλώς ως μια εμβριθή και αναλυτική περιγραφή του πλέγματος σχέσεων γνώσης-εξουσίας στην ιστορική τους συγκεκριμενοποίηση, ο Δοξιάδης διισχυρίζεται ότι η αρχαιολογική-γενεαλογική προσέγγιση του Φουκώ είναι ταυτόχρονα τρόπος κριτικής πρακτικής (σ. 164). Πώς όμως μια τέτοια κριτική πρακτική καθίσταται δυνατή; Αφενός, η «αρχαιολογία» του πλέγματος σχέσεων γνώσης-εξουσίας αντιμετωπίζει αυτό το πλέγμα σχέσεων όχι μόνο ως παραγωγό θετικοτήτων (μια τέτοια θετικότητα είναι, για παράδειγμα, το νεωτερικό πειθαρχικό υποκείμενο), αλλά και ως ένα εμπειρικά παρατηρήσιμο ιστορικό γεγονός. Αφετέρου, η γενεαλογία έρχεται να αναδείξει σχέσεις αιτιότητας μεταξύ των υπό διερεύνηση στοιχείων ή σχέσεων, δίχως να αναγάγει την αιτιότητα σε οικουμενικά ισχύοντες νόμους και δίχως να επικαλείται κάποιο είδος αναγκαιότητας. Οι υπό διερεύνηση θετικότητες αντιμετωπίζονται ως μοναδικότητες, δηλαδή είναι τοπικού και μη ολοποιητικού χαρακτήρα. Έτσι, για παράδειγμα, η σεξουαλικότητα δεν αντιμετωπίζεται ως μια ιδιότητα κοινή για όλους τους ανθρώπους, ανεξαρτήτως τόπου και χρόνου, αλλά ως συγκεκριμένη κοινωνικοϊστορική κατασκευή της νεωτερικής Δύσης. Το ίδιο και η τρέλα ή το ισχύον δικαιο-ηθικό ποινικό σύστημά μας. Κατά συνέπεια, η μοναδικότητα των φαινομένων συνίσταται στο ότι οι αιτιότητες που προσδιορίζουν την ανάδυσή τους είναι μερικού και περιορισμένου χαρακτήρα.
[…]
Ο Γεράσιμος Κακολύρης διδάσκει σύγχρονη ηπειρωτική φιλοσοφία στη Φιλοσοφική Σχολή του ΕΚΠΑ.
