Ελένη Περδικούρη
τχ. 134-135
- Το Περί Ψυχής είναι βιολογικό έργο
Ανήκει, δηλαδή, στα φυσικά έργα του Αριστοτέλη, τα οποία αποτελούν το μεγαλύτερο κομμάτι του corpus. Δύο είναι οι βασικοί λόγοι γι’ αυτό. Ο πρώτος έχει να κάνει με τον προσδιορισμό του πεδίου της λειτουργίας της ψυχής: η ψυχή, λέει ο Αριστοτέλης στην αρχή του πρώτου βιβλίου, είναι κατά μία έννοια «η αρχή των ζώων» (402a6-7). Το «ζώο» έχει εδώ την έννοια του «έμβιου», εφόσον παρακάτω ο Αριστοτέλης αποδίδει τη φυσική –που είναι η θεμελιώδης– λειτουργία της ψυχής και στα φυτά. Ο Αριστοτέλης επικρίνει τους προγενεστέρους του, τόσο τους Προσωκρατικούς όσο και τον Πλάτωνα, επειδή ασχολούνται μόνο ή κυρίως με την ανθρώπινη ψυχή, παραγνωρίζοντας έτσι ότι η ψυχή δεν εξηγεί μόνο την αίσθηση και τη σκέψη αλλά πρωτίστως τη ζωή που χαρακτηρίζει όλα τα έμβια, φυτά και ζώα, αυτό που ο ίδιος χαρακτηρίζει ως φύση, θρέψη και αύξηση. Έτσι, η ψυχή προσδιορίζεται ως η αρχή της θρεπτικής λειτουργίας –που χαρακτηρίζει όλα τα έμβια–, των λειτουργιών της αίσθησης και της κατά τόπον κίνησης, που χαρακτηρίζουν όλα τα ζώα, καθώς και της σκέψης που χαρακτηρίζει το ανώτερο είδος ζώου, τον άνθρωπο.
Ο δεύτερος λόγος, που απορρέει από τον πρώτο, είναι ότι η ψυχή δεν υφίσταται χωριστά από το σώμα: ως αρχή της ζωής του έμβιου οργανισμού, η ψυχή είναι ψυχή ενός σώματος, και ως τέτοια ανήκει στον τομέα έρευνας του «φυσικού» επιστήμονα, αυτού που ασχολείται με τη φύση. Αλλά ο Αριστοτέλης επισημαίνει ότι ο «φυσικός», που καταπιάνεται με την έρευνα της ψυχής, πρέπει μεν να ερευνά την ύλη –με την έννοια ότι τα παθήματα της ψυχής δεν μπορούν να κατανοηθούν χωρίς αναφορά στην υλική σύσταση των οργάνων των έμβιων σωμάτων–, αλλά όχι χωρίς τη μορφή, δηλαδή τις ιδιότητες της ψυχής, που εξηγούν τις διαφορετικές λειτουργίες της. Γι᾽ αυτό, η διατύπωση του αριστοτελικού ορισμού της ψυχής ως «εντελέχειας σώματος φυσικού που διαθέτει τη ζωή εν δυνάμει» (412a27-28), όπου ο όρος «φυσικό» αναφέρεται στην οργανικότητα του σώματος, δηλαδή στο ότι το εν λόγω σώμα διαθέτει όργανα (412a28-b1), εισάγει την εκτενή ανάλυση τής λειτουργίας της καθεμιάς από τις πέντε αισθήσεις, δηλαδή των αισθητηρίων οργάνων που αντιστοιχούν στην καθεμιά, καθώς και των αντικειμένων που τις ενεργοποιούν. Ο ορισμός αυτός δεν δηλώνει ότι η ψυχή είναι υλική. Δηλώνει, όμως, ότι η άυλη φύση της δεν μπορεί να αποτελεί ουσία από μόνη της, αλλά τη μορφή της ουσίας που είναι το οργανικό, ζωντανό σώμα.
[…]
Η Ελένη Περδικούρη διδάσκει φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο Πατρών. Έχει μεταφράσει το Περί Ψυχής
Comment