Κατερίνα Ροζάκου
τχ.130-131
Το 2015 θα το θυμόμαστε σαν τη χρονιά του μεγάλου περάσματος χιλιάδων ανθρώπων από τη Μέση Ανατολή (κυρίως τη Συρία) και την Αφρική προς την Ευρώπη. Εικόνες με σωρούς από σκισμένες πλαστικές βάρκες, μπλε και κόκκινα Yamaha σωσίβια – ανάμεσά τους ροζ παιδικά μπρατσάκια, παρωδία προστασίας. Άνθρωποι να περπατούν ώρες κάτω από τον καυτό ήλιο ή να κουλουριάζονται υπό καταρρακτώδη βροχή. Μωρά σε αυτοσχέδια καρότσια-κάδους απορριμμάτων. Ανάπηροι στα χέρια συγγενών και φίλων. Γυναίκες και άντρες ξυπόλητοι. Γονείς που τραβούν τα εξαντλημένα παιδιά τους από τα χέρια και άλλοι που τα κουβαλούν στην πλάτη. Προτού συνεχίσουν το επικίνδυνο ταξίδι τους με προορισμό την κεντρική και βόρεια Ευρώπη, μετανάστες και πρόσφυγες κάνουν την πρώτη τους στάση σε ευρωπαϊκό έδαφος στη Λέσβο, την Κω, τη Λέρο, τη Χίο, τη Σάμο ή κάποιο άλλο νησί του Αιγαίου. Στη Λέσβο, ένα νησί 85.000 κατοίκων, 305.000 καταγραφές έχουν πραγματοποιηθεί από την αρχή του έτους μέχρι τις 27 Οκτωβρίου 2015, σύμφωνα με την Αστυνομική Διεύθυνση Λέσβου. Το μεγάλο πέρασμα από το νησί αφήνει ανεξίτηλα σημάδια, αλλάζοντας για πάντα τον τόπο και όσους βρίσκονται εκεί. Η Λέσβος συναντιέται με την ιστορία ως ο τόπος όπου εκδηλώνονται ραγδαίοι μετασχηματισμοί σε πολλαπλά επίπεδα: στις σχέσεις ανάμεσα στο κράτος και την «κοινωνία πολιτών», την δράση των ανθρωπιστικών οργανώσεων, το εύρος και το περιεχόμενο της αλληλεγγύης, τη συγκρότηση τελικά του ίδιου του κράτους. Το κείμενο αυτό πραγματεύεται όψεις της «ανθρωπιστικής διακυβέρνησης», τη με φουκωικούς όρους διαχείριση πληθυσμών που τελούν σε «κρίση», καθώς και τη διεύρυνση της αλληλεγγύης. Υποστηρίζεται ότι η «προσφυγική κρίση» δεν νοείται ανεξάρτητα από την «κρίση» στην οποία βρίσκεται η χώρα τα τελευταία χρόνια.
Στη Λέσβο, το διαρκώς μεταβαλλόμενο πολύμορφο τοπίο από φορείς διαχείρισης της «προσφυγικής κρίσης», περιλαμβάνει τις τοπικές αρχές και την κυβέρνηση, την αστυνομία και το λιμενικό, διεθνείς διακυβερνητικές και μη κυβερνητικές ανθρωπιστικές οργανώσεις, θρησκευτικές και κοσμικές οργανώσεις, συλλογικότητες ντόπιων αλληλέγγυων, γηγενείς και αλλοδαπούς εθελοντές που έρχονται στο νησί από άλλα μέρη του κόσμου. Γύρω από τους καταυλισμούς αναπτύσσονται νέες επιχειρηματικές δραστηριότητες. Σε καντίνες και υπαίθρια μαγαζιά οι μικροπωλητές έχουν προσαρμόσει με τον καιρό τα προϊόντα τους σύμφωνα με τις ανάγκες και τις προτιμήσεις της πελατείας τους. Χαρτόνια με αραβικά γράμματα ενημερώνουν για τις τιμές σε νερό, σνακ, παπούτσια, υπνόσακους, σκηνές και φρούτα. Εταιρείες εστίασης δραστηριοποιούνται στην παροχή συσσιτίου στους «κρατούμενους» (αφού ως τέτοιοι νοούνται μέχρι την ολοκλήρωση της καταγραφής) μετανάστες και πρόσφυγες. Όταν τον Σεπτέμβριο διακόπτεται η παροχή συσσιτίου από τις αρχές, οι ίδιες εταιρείες σίτισης προσλαμβάνονται από μη κυβερνητικές οργανώσεις για τον ίδιο σκοπό. Νεαρές γυναίκες και άντρες με μπλουζάκια από εταιρείες κινητής τηλεφωνίας πωλούν κάρτες σύνδεσης. Υπομονετικοί μάρτυρες του Ιεχωβά περιμένουν στη σκιά ενός θάμνου για να διανείμουν διακριτικά θρησκευτικά φυλλάδια σε τρεις γλώσσες: φαρσί, αραβικά και ουρντού. Οι ντόπιοι αγρότες, βλέποντας τα λιόδιχτά τους να μετατρέπονται σε αυτοσχέδιες σκηνές και τα χωράφια τους να γεμίζουν λύματα, αναζητούν μάταια αρμόδιο στον οποίο να διαμαρτυρηθούν για την οικονομική καταστροφή. Δημοσιογράφοι και φωτογράφοι από διεθνή ειδησεογραφικά μέσα αναζητούν την ιδανική απεικόνιση της «προσφυγικής κρίσης». Ερευνητές συρρέουν στη Λέσβο για να καταγράψουν τις ιστορικές στιγμές και τους ραγδαίους μετασχηματισμούς που συντελούνται.
Η Κατερίνα Ροζάκου είναι κοινωνική ανθρωπολόγος, μεταδιδακτορική ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο του Άμστερνταμ. Το καλοκαίρι και το φθινόπωρο του 2015 έκανε επιτόπια έρευνα στη Λέσβο
